Inspiracija

Remek-djela Meštrovića oduševljavaju posjetioce od Splita do Beograda

Autor: Hana Stevović

11. jul 2024, 16:10

Osim Pobednika na Kalemegdanu, radovi obilježili umjetničku scenu regiona, ali i svijeta

Umjetnik podario četiri objekta i 132 umjetnička djela koja se nalaze u raznim muzejima

Najpoznatija Galerija u Splitu

Remek-djela Meštrovića oduševljavaju posjetioce od Splita do Beograda

Privatna arhiva

Hana Stevović

Ivan Meštrović, veliki hrvatski i jugoslovenski umjetnik i jedan od najistaknutijih vajara prve polovine 20. vijeka, ostavio je neizbrisiv trag širom bivše Jugoslavije. Meštrovićeve skulpture i spomenici, kao što su "Rimska Pietà", ''Job' i "Pobednik", i danas inspirišu nove generacije umjetnika i posmatrača širom svijeta.

Meštrović je, pored toga što je bio vajar, bio i slikar, arhitekta i pisac, koji je Darovnicom hrvatskome narodu 1952. godine darovao svoja brojna remek-djela, arhitekturu i prostore kojima danas upravljaju Muzeji Ivana Meštrovića. Tačnije, aktom darivanja je Meštrović poklonio hrvatskom narodu četiri svoja objekta i 132 umjetnička djela.

Objekti koji se danas nalaze pod upravom Muzeja su njegov dom i atelje u Zagrebu, porodična vila i obnovljeni renesansni kaštilac u Splitu, kao i crkvica u Otavicama, rodnom kraju njegove porodice. Najpoznatija je Galerija u Splitu, inače i omiljeno mjesto samog umjetnika.

Galerija u Splitu

Tokom dvadesetih godina 20. vijeka Ivan Meštrović kupovao je parcele na području Meja, zapadnog dijela Splita, da bi napravio prostor za rad, stanovanje i izlaganje.

Ta Vila na Mejama bila je omiljeno boravište Ivana Meštrovića i njegove porodice, ali nije postala i njegovo prebivalište. Ipak, u Galeriji se danas nalaze mnoga umjetnikova remek-djela - ona izvedena u mramoru (Psiha, 1927.; Kontemplacija, 1924.), bronzi (Daleki akordi, 1918.; Kiklop, 1933.; Persefona, 1946.; Gospa s djetetom, 1917.; Job, 1946.), drvetu (Žalosni anđeli i Veseli anđeli, 1916.) i gipsu (Rimska Pietà, 1943.), i njima su obuhvaćena sva razdoblja umjetnikovog bogatog stvaralaštva do 1946. godine.

Uz muzejsku građu (skulpture, crteže, slike, arhitektonske nacrte i namještaj), Galerija čuva i dokumentaciju koja upućuje na život i opus umjetnika, kao i arhivski materijal.

Od Splita do Sjedinjenih Država

Meštrović je rođen u malom gradu Vrpolje u Slavoniji, ali je svoje djetinjstvo proveo u selu Otavice u Dalmaciji. Rođen je u seoskoj katoličkoj porodici, što je duboko uticalo na njegov rad.

Školovao se u klesarskoj radionici Pavla Bilinića u Splitu. Poslije šegrtovanja otišao je na Akademiju u Beču, gdje se formirao pod uticajem secesije. Djela nastala u periodu Prvog svjetskog rata prikazuju Meštrovićevo intenzivnije posezanje za religioznim motivima, navodi Muzej.

Glava Hrista

Oblikujući bronzanu Glavu Hrista vajar naglašava trenutak patnje i boli, fokusirajući se upravo na bolom iskrivljenom izrazu lica. Poput posljednjeg izdaha, život napušta napaćeno tijelo, izranjajući iz mračne šupljine širom otvorenih usta, ostavljajući za sobom tek namreškane titraje epiderme grudnog koša na izdisaju. (Izvor opisa: Z.J.Š./Muzeji Ivana Meštrovića)

U periodu nakon Velikog rata, pobjeda i osjećaj optimizma prevladavaju u novim formama umjetnika na brojnim prikazima Gospi sa djetetom. Uz njih se pojavljuju motivi žena i anđela s muzičkim instrumentima.

Nakon školovanja u Beču radio je i izlagao u mnogim evropskim kulturnim centrima, poput Rima, Pariza, Londona, Ženeve i Kana. Ipak, jedan od najvažnijih perioda njegovog stvaranja je međuratni period, koji je proveo u Hrvatskoj.

Ipak, godine 1925. duže vrijeme boravi u SAD, odvojen od porodice. Svojim radovima iskazuje nostalgičnu čežnju za idiličnim porodičnim životom.

Žena u zanosu molitve (Ufanje)

Međuratno razdoblje vrijeme i je Meštrovićevog najplodnijeg sakralnog stvaralaštva, kada je prema vlastitim nacrtima izgradio četiri crkve.

Drugi svjetski rat

Tokom Drugog svjetskog rata, zbog njegovog antifašističkog stava i stava prema Njemačkoj (kada je odbio Hitlerov poziv za posjetu Berlinu tridesetih), ustaše su ga zatvorile na tri i po mjeseca (osudivši ga na smrt).

Meštrović je iz zatvora pušten 1942. godine a nakon toga bio je i u kućnom pritvoru. Uz pomoć Vatikana, prebacio se u Veneciju zbog izlaganja na Venecijanskome Bijenalu 1942. godine, zatim opet odlazi u Rim, a potom u Švajcarsku u 1943. godine.

Persefona

Prema grčkoj mitologiji, Persefona je kći Zevsa i Demetre koju je oteo bog podzemlja Had i učinio je svojom suprugom. Persefoni je, na zahtjev njene majke, dopušteno da od proljeća do jeseni živi na zemlji, dok je zimu bila prisiljena da provodi u podzemnom svijetu kao njegova vladarka i boginja smrti. Ova skulptura prikazuje Persefonu u trenutku očaja za izgubljenom slobodom, naglašenim dramatičnim izrazom vapaja i ruku uzdignutih prema nebu.

Meštrović se saosjeća s njenom boli i ovim putem iskazuje vlastite traume lišenosti slobode za vrijeme provedeno u ustaškom zatvoru 1941/1942. godine. U zatočeništvu je izradio dvadesetak crteža sakralne tematike koji su kasnije realizirani u drvenim reljefima i skulpturama koje evociraju jednake emocije boli i patnje kao i Persefona. (Opis: https://virtualne-izlozbe.mestrovic.hr/tajni-zivot-skulpture/katalog-2-dio/)

Job

Ekspresija fizičke i duševne boli prikazana je na paradigmatskom ostvarenju skulpture ''Job'' iz 1946. godine, oblikovane u Rimu neposrednim iskustvom vlastitog utamničenja, te civilizacijskom patnjom proisteklom u vihoru Drugog svjetskog rata.

Skulpturi su prethodili crteži koje je Meštrović nacrtao tokom zatočenja u ustaškom zatvoru u Zagrebu u novembru 1941. godine.

"Model za to ostvarenje bio je prosjak s rimskih ulica, no uistinu riječ je o simboličkom autoportretu. Posvemašnjom zgrčenošću čučeće figure, agitacijom njene ispijene muskulature i nemirne epiderme, vajar je apsolutni naglasak stavio na krik Joba, ali i čovječanstva, usmjerenog ka nebu." (Opis: B.V./Muzeji Ivana Meštrovića)

"Job, koji strpljivo trpi Božje kušanje, autoportret je samoga Meštrovića i iskaz njegove duševne agonije za vrijeme utamničenja, gdje je uz pomoć vjere pretrpio samoću, bolest i strah za vlastiti život. Iskaz patnje i unutrašnjeg nemira naglašen je grčem koji prožima cijelo tijelo, ekspresijom gotovo čujnog vapaja te dinamičnom obradom površine skulpture. Prvi bronzani odliv ove skulpture predstavljen je na Meštrovićevoj samostalnoj izložbi u Metropolitan muzeju u New Yorkz 1947. godine, a od 1955. dio je umjetničke kolekcije Univerziteta Syracuse (New York, SAD) na kojem je Ivan Meštrović radio kao profesor. (Opis: https://virtualne-izlozbe.mestrovic.hr/tajni-zivot-skulpture/katalog-2-dio/)

Nakon Drugog svjetskog rata emigrirao je u SAD, gdje je radio kao profesor. Preminuo je 1962. godine u Saut Bendu, a sahranjen je u porodičnom muzoleju u Otavicama. Prošle godine obilježilo se 140 godina od rođenja velikog umjetnika. Tim povodom, u novembru u Zagrebu je organizovana velika retrospektivna izložba kojoj su prisustvovali visoki politički zvaničnici poput predsjednika Vlade Hrvatske Andreja Plenkovića.

Izložba je trajala do marta, još jednog važnog mjeseca za slavnog vajara, kada su Meštrović i njegov Kapitel dostigli rekordnu prodaju na aukciji od 32.000 evra, što je najviša cijena ikad zabilježena za djelo poznatog hrvatskog vajara unutar Hrvatske, premašivši procijenjenu vrijednost od 25.000 evra.

Rimska Pieta

Rimska Pietà ili Velika Pietà najpoznatija je skulptura Ivana Meštrovića koja prikazuje mrtvog, s krsta skinutog Isusa u majčinom krilu. Meštrović ju je modelirao pod uticajem tragičnih ratnih zbivanja, početkom 1943. u Rimu, gdje je tokom rata pronašao utočište.

Presudan uticaj na konačan izgled djela izvršila je Mikelanđelova mramorna Pietà iz oko 1550. godine, koja se nalazi u Firenci. Skulpturalnu kompoziciju čine figure Isusa, Bogorodice, Marije Magdalene i Josipa iz Arimateje, čiji je lik zapravo Meštrovićev autoportret. (Opis: Muzeji Ivana Meštrovića)

Simboli Beograda

Ivan Meštrović stekao je svjetsku slavu, a njegova djela čuvaju se kao dio stalne postavke u muzejima, galerijama i zbirkama širom svijeta. Neka njegova djela dostupna su i javnim mjestima, poput Kalemegdana ili Avale u Beogradu.

Poznat je i njegov mauzolej porodice Račić u Cavtatu, mauzolej porodice Meštrović u Otavicama, kao i Dom hrvatskih likovnih umjetnika. Projektovao je takođe spomen-crkvu kralja Zvonimira u Biskupiji kraj Knina nadahnutu starohrvatskim crkvicama, kao i Galeriju Ivana Meštrovića, te obnovio stari Kaštelet ili Crikvine u Splitu.

Spomenik Neznanom junaku je monumentalni mauzolej na vrhu brda Avale na jugoistoku Beograda, u opštini Voždovac. Gradnju spomenika prvi je inicirao jugoslavenski kralj Aleksandar I Karađorđević i trebalo je da bude posvećen svim žrtvama Prvog svjetskog rata, ali godine upisane u spomenik (1912. – 1918.) pokazuju da spomenik nije posvećen samo žrtvama Prvog svjetskog rata, nego i žrtvama Balkanskih ratova 1912. i 1913. godine. Priča počinje i ranije, kada je tu pronađen grob mladog, nepoznatog srpskog vojnika.

"Umjetnost je pjesma i molitva u isti mah"

''Moja se umjetnost izražava u tvrdom drvu i kamenu, ali ono što umjetnost sadržava nije ni od drva ni od kamena, ono je izvan prostora i vremena. Umjetnost je pjesma i molitva u isti mah''. Ivan Meštrović, O mojoj umjetnosti (Kolo, New York, 1924.)

Grob leži na pet uspravnih blokova granita i okružen je karijatidama koje drže krov. Karijatide na spomeniku simbolizuju majke poginulih vojnika, ali i narode i regije, koje su sačinjavale ondašnju Kraljevinu Jugoslaviju: Šumadinka, Panonka-Vojvođanka, Kosovka, Dalmatinka, Zagorka, Slovenka i Makedonka.

Pobednik

Pobednik je naziv trijumfalnog spomenika koji je otkiven 1928. na desetogodišnjicu proboja Solunskog fronta. Nalazi se na Gornjem gradu Beogradske tvrđave, iako je probitno trebalo da se nalazi na Terazijama u centru fontane.

Spomenik čine bronzana muška figura sa sokolom u levoj ruci i spuštenim mačem u desnoj.