.webp){kind=icon}
Iako se kreatori (ekonomskih) politika u moderno vrijeme često pozivaju na slobodu tržišta, definitivno ne bježe od državnog intervencionizma. Svjež primjer su nova, niža ograničenja bruto profitnih marži za trgovce naftnim derivatima u Sloveniji. Potrošači su očigledno na dobitku, barem na kratki rok. Međutim, za trgovce naftnim derivatima to znači veće izazove kod pokrivanja operativnih troškova, manje investicija, skuplje zaduživanje i, konačno, manju vrijednost kompanije.
Dosadašnja zbivanja
Sa početkom rata u Ukrajini sve zemlje u Adria regionu su ograničavale poskupljenje naftnih derivata nastalo skokom cijena nafte. Ali i u širem vremenskom kontekstu, Slovenija najčešće pribjegava politici regulisanja cijena naftnih derivata. Posmatrajući period posljednjih pet godina (2019-2023), jedino od oktobra 2020. do oktobra 2021. godine tržište u Sloveniji je funkcionisalo slobodno, kada su i cijene sirove nafte bile na istorijski najnižem nivou.
U Srbiji, prva ograničenja cijena su uvedena tek sredinom februara 2022. godine, odnosno s većim skokom cijena sirove nafte na svjetskim berzama, a prije toga su se cijene goriva slobodno formirale. U Hrvatskoj i BiH, regulacija cijena je uvedena nešto ranije u odnosu na Srbiju, u Hrvatskoj krajem 2021. godine, a u Bosni i Hercegovini od aprila iste godine.
Državne intervencije na bruto marže su, naravno, smanjile finalnu profitabilnost kompanija, odnosno one nisu imale prostora u ostalim troškovima anulirati efekt regulatornih mjera. Kada posmatramo Adria region (Slovenija, Srbija, Hrvatska i BiH), EBIT margine vodećih trgovaca derivatima su se posljednjih godina skoro potpuno istopile, spustivši se sa tri odsto u 2021. godini na jedva pozitivnu vrijednost u 2022. godini.
Pad margina je bio najizraženiji u Sloveniji, jer je poslije perioda njihovog kratkotrajnog oporavka u 2021. godini, zahvaljujući tržišnom formiranju cijena, uslijedio oštar pad koji je za pojedine kompanije poput Petrola i OMV-a (sada MOL i INA) vodio ostvarenju neto gubitka.
*kompanije uzete u uzorak: MOL RS, Knez Petrol RS, MOL SI, OMV SI, Petrol Group SI, Lukoil HR, AGS HR, Hifa petrol BH, Nestro petrol BH
Stanje u regionu
Sa stabilizacijom cijena sirove nafte regulatorna politika zemalja Adria regiona je polako popustila u 2023. godini, rezultirajući u formiranju maksimalnih margina od 0,1245 evra po litru u Hrvatskoj, odnosno 0,1109 evra (13 dinara) po litru u Srbiji, što je skoro dvostruko više u odnosu na pojedine periode tokom 2022. godine. Jedino se u Bosni i Hercegovini tokom čitavog perioda regulacije cijena (od aprila 2021. godine) definisana margina od 0,1278 evra (0,25 KM) po litru nije mijenjala, dok i dalje predstavlja najviši nivo margina u odnosu na ostale zemlje regiona.
U Sloveniji, najnovijom regulativom iz decembra 2023. godine, poslije više od godinu dana, maksimalna margina na benzin od 0,0994 evra po litru, smanjena je na 0,0694 evra, odnosno sa 0,0983 evra po litru za dizel, smanjena je na 0,0683 evra po litru. Takvo smanjenje maksimalnih margina od 30 odsto predstavlja materijalan udarac na poslovanje slovenačkih kompanija, primarno Petrola kao tržišnog lidera.
Iz bruto margina koje trgovci ostvaruju prodajom naftnih derivata potrebno je pokriti operativne troškove koji se sastoje od plata radnika, najma i/ili održavanja prodajne lokacije, troškove dopreme naftnih derivata od rafinerije do prodajne lokacije, troškove energije i dr. Ono što slovenačkim kompanijama predstavlja dodatan udarac je činjenica da imaju veći teret operativnih troškova u odnosu na druge zemlje regiona.
Uzmimo za primjer trošak plata u industriji trgovine na malo (izuzev trgovine motornim vozilima); bruto plata u trgovini na malo je u Sloveniji za period 2023. godine (dostupni podaci za prvih 11 mjeseci) iznosila 43,6 odsto više u odnosu na Hrvatsku i značajnih 157 odsto više u odnosu na BIH i Srbiju. Dakle, s marginom koja je gotovo dvostruko manja u odnosu na susjedne zemlje regiona, slovenački trgovci naftnim derivatima moraju pokriti pojedine troškovne stavke koje su 2,5 puta veće u odnosu na susjedne zemlje.
Posljedice regulatornih mjera
Takav rasplet događaja će zasigurno uticati na profitabilnost kompanija, što može rezultovati domino-efektom. Naime, pojedine kompanije imaju ugovore u kreditu i potencijalno kovenante definisane tim ugovorima, a koji su usko vezani uz nivo profitabilnosti. Tačnije, jedan od kovenanta definisanih ugovorom o kreditu kod Petrol grupe je odnos neto dug/EBITDA. Petrol je krajem 2022. godine - kao rezultat sprovođenja mjera regulacije margina i maksimalnih maloprodajnih cijena koje su značajno narušile profitabilnost – bio primoran s bankama dogovoriti promjenu upravo te stavke kako bi ostao unutar ugovorenih parametara.
Takve aktivnosti predstavljaju dodatne troškove za kompaniju, a izlazak van ugovorenih parametara može rezultirati aktivacijom momentalne naplate. Dodatno, poslovanje koje je strogo regulisano i uslovljeno stalnim promjenama te iste regulacije, podiže rizik poslovanja. Za veću izloženost riziku, banke i investitori zahtijevaju veće kamate, što će stvoriti dodatne pritiske na profitabilnost poslovanja u toj industriji.
Bloomberg
Skuplje zaduživanje za ove kompanije, kao i u drugim industrijama, dovodi do otežanog razvoja, kao na primjer šta se sve kao usluga potrošaču može nuditi na benzinskoj pumpi. U takvoj situaciji su, možemo slobodno reći, više pogođene male kompanije koje nemaju finansijske poluge za investiranje u proširenje broja usluga koje se nude na benzinskoj pumpi. Takav scenario posljedično dovodi do veće konsolidacije tržišta, a krajnji potrošači su na gubitku.
Negativan uticaj uvođenja ograničenja cijena u maloprodaji goriva na kompanije se može sagledati i kroz kretanje povratom na investirani kapital (ROIC). S padom profita, povrati na uloženi kapital su takođe zabilježili značajan pad, čime se direktno otvara pitanje adekvatnosti i isplativosti ulaganja u uslovima kontrolisanog tržišta.
Prosječan ROIC selektovanih kompanija Adria regiona je zabilježio pad u 2022. godini od blizu 10,3 procentnih poena (za oko sedam u odnosu na 2020. godinu) i iznosio je 0,5 odsto. Ovdje treba napomenuti da slovenačke kompanije inače ostvaruju niže povrate u odnosu na svoje regionalne konkurente, što još jednom potvrđuje tezu o negativnom uticaju regulacije cijena na poslovanje kompanija.
Ono što se u ovom slučaju nameće kao ključno pitanje jeste šta će se dogoditi s investicijama u budućnosti, odnosno zašto bi neko investirao novac u visokorizično poslovanje s povratima koje može ostvariti investicijom u niskorizične klase imovine. Koliko god se činilo banalno, ovakve kompanije mogu tada radije investirati u državne obveznice nego u razvoj poslovanja, a opet na štetu potrošača.
