Izbori za Evropski parlament 2024. donijeli su značajne promjene na političkom pejzažu Evropske unije. Ovaj izborni ciklus zabilježio je umjeren porast desničarskih stranaka, pad uticaja liberalnih i zelenih stranaka, što predstavlja nastavak promjenljive političke međupartijske dinamike unutar EU.
Istovremeno, Mađarska od 1. jula preuzima rotirajuće predsjedavanje Savjetom EU, stavljajući sopstvene prioritete i agendu u prvi plan. Svi ovi procesi se odigravaju u sjenci američke predizborne kampanje i Rusko-ukrajinskog rata.
Budući da je istorijski trenutak u kome su se odigrali izbori za Evropski parlament jedan od onih prelomnih momenata uoči sudbonosnih ratnih, ideoloških, pa i ekonomskih sukoba, kada se demokratske institucije nalaze pod najvećim pritiskom, a pitanje da li će ga izdržati je uvijek otvoreno, može se izvući zaključak da se temelji Evropske unije drže bolje od očekivanog.
U uslovima krupnih konflikata pitanja bezbjednosti i identiteta, kao i ekonomske stabilnosti, po pravilu zasjenjuju pitanja dugoročnijeg karaktera poput zelene tranzicije i zaštitite individualnih prava ugroženih grupa. Prevedeno na jezik izbornih mandata ili rasta partijskog rejtinga, trend jačanja desnice je neminovan. Međutim, desnica je širok pojam, te smo na izborima za EP vidjeli uspon kako umjerene, tako i radikalne desnice.
Različite desnice
Umjerena desnica nastoji da primjeni one politike koje ponajviše brinu građane u eri konflikata, ali pritom ne podrivaju temelje demokratskog političkog sistema. Radikalna desnica, ukoliko je dovoljno moćna da ugrabi vlast i diktira politiku, ne u slučajevima kada manjinski podržava umjereno desne vlade, krenula bi u postepenu dekonstrukciju demokratije, snažeći pritom korporativni sektor i režući socijalna davanja.
Ukoliko zaista želimo da živimo u korporativnoj distopiji koja se skriva iza identitetskih politika dominacije bijelog, deklarativno hrišćanskog, evropskog muškarca, onda je radikalna desnica pravi izbor.
Dakle, upravo je jačanje umjerene desnice spasilo EU ovog puta, jer da nema jasne distinkcije među umjerenom i radikalnom desnicom, ishod bi bio nalik onom 1930-ih. Jedan od razloga nemogućnosti stapanja umjerene i radikalne desnice u Evropi je nepostojanje kredibilne prijetnje sa strane radikalno lijevog ideološkog spektra.
Za vrijeme uspona prvobitnog fašizma, Evropi je prijetila opasnost ruskog boljševizma, što je mnoge umjerene desničare radikalizovalo i gurnulo u naručje fašističkih ekstremista koji su obećavali održanje poretka moći.
Politički polovi
To je fenomen koji se naziva polarizacija – potencijalna rastrzanost između dvije ekstremističke strane, što je situacija u kojoj centar teško može da se održi na površini. Tako je u tamu fašističko-boljševičke manije potonula doratna Evropa.
Naša Evropa se ne nalazi u takvoj vrsti opasnosti, ona je pod opsadom desnog populizma, ali, na svu sreću, populistička ljevica ostaje potpuno paralisana nedostatkom ideja i metoda borbe. Umjerena evropska ljevica je svakako više uplašena od radikalne nego od umjerene desnice i paktira sa njom, što se može vidjeti iz toka pregovora o izboru rukovodstva Evropske komisije.
Jedina država Evrope koja može simulirati političko nadmetanje radikalizovanih desnog i lijevog pola političkog spektra jeste Francuska, čija politička kultura nije navikla na dugu dominaciju liberalnog centra. Predsjednik Francuske, Emanuel Makron, pokušava da prestigne taj proces raspisivanjem vanrednih parlamentarnih izbora, dok za sebe zadržava masivnu moć izvršne predsjedničke funkcije.
Depositphotos
Makron će Francuzima u julu održati lekciju o tome kako je opasno davati povjerenje kako radikalnoj desnici, tako i radikalnoj ljevici jer će njihov sukob dovesti do paralize dijela funkcionalnosti francuske države. Takav ishod naravno nije pozitivan ni po evropski, ni po francuski ekonomski rast, ali neke prijeko potrebne lekcije iz građanske odgovornosti biračko tijelo mora da nauči na svojoj koži.
Ko je izgubio?
Ako je desnica najveći dobitnik evropskih izbora, pritom je radikalna desnica između sebe duboko podijeljena (italijanska, francuska, njemačka, mađarska i poljska radikalna desnica imaju nepremostive međusobne razmirice), najveći gubitnici datog izbornog ciklusa jesu zeleni i Makronovi (neo)liberali.
Zelena agenda itekako ima ekonomskog smisla po pitanju održivosti razvoja, ali ovo jednostavno nije istorijski trenutak za njenu realizaciju. Fundamentalno konceptualno neslaganje oko toga šta je to zaista moć među Istokom i Zapadom, što je sukob koji se može izraziti dihotomijom sila vs. uticaj, podstakao je novi talas ratnih sukoba na evropskom kontinentu. Za ratne sukobe je potrebna industrija, za koju je potrebna jeftina energija, što čini neminovnim odlaganje zelene agende za neko bolje sutra i evropski birači to prepoznaju.
Pad liberala je u konkretnom slučaju prevashodno francuski problem, te se može objasniti gorenavedenim pasusom o Makronovom izbornom gambitu. Iako se može konstatovati da se cijela Evropa postepeno pomjera udesno, te da umjerena desnica svakako preuzima dio elektorata čistog političkog centra.
EU članice ne moraju u svemu da se slažu
Porast uticaja desničarskih stranaka u Evropi vjerovatno će pomjeriti zakonodavni fokus ka pitanjima kao što su kontrola migracionih tokova, nacionalni suverenitet i ekonomski protekcionizam. Politike usmjerene na jačanje nadzora granica, smanjenje upliva na donošenje odluka od strane centra EU, kao i promociju nacionalnih industrija mogle bi dobiti na značaju.
Radi se jednom centripetalnom procesu koji šteti Briselu, ali ne mora nužno da šteti evropskoj konkurentnosti i bezbjednosti, naročito ako se uzme u obzir da mnoge veoma važne političke, ekonomske i bezbjednosne odluke mogu lakše biti donesene na nacionalnom nivou nego u Briselu. Sve dok među evropskim državama postoji dovoljan nivo bazične kohezije, jačanje nacionalnih centara ne predstavlja fatalnu opasnost po evropsku ideju.
Pad liberalnih i zelenih stranaka ukazuje na to da će se inicijative vezane za održivost životne sredine, socijalni liberalizam i digitalnu inovaciju suočiti sa većim otporom. Ove stranke će morati da izgrade šire koalicije, te načine bolne kompromise sa desnim centrom kako bi promovisale svoje agende.
Depositphotos
Sa sve više fragmentiranim sastavom Evropskog parlamenta, formiranje stabilnih koalicija biće izazovno. Tradicionalni savezi možda više neće biti dovoljni, što će zahtijevati šire i ideološki raznovrsnije koalicije za donošenje zakona i izgradnju konsenzusa o važnim odlukama. Ovo bi moglo vratiti pragmatizam u birokratske briselske holove.
Predsjedavanje Mađarske Savjetom EU, koje počinje u julu 2024. godine, dešava se u pozadini stalnih tenzija između Mađarske i institucija EU zbog pitanja kao što su vladavina prava, sloboda medija i nezavisnost pravosuđa, kao i primećenog evropskog zaokreta udesno.
Očekuje se da će Mađarska dati prioritet temama migracije i bezbjednosti granica. Povećanje ekonomske konkurentnosti, posebno za Centralnu i Istočnu Evropu, biće ključni fokus. Mađarska je takođe snažan zagovornik proširenja EU, posebno u vezi sa Zapadnim Balkanom.
Predsjedavanje će vjerovatno dati prioritet diskusijama o procesu pristupanja i pružiti podršku zemljama kandidatima, promovišući integraciju ovih regiona u EU. S obzirom na stalne sporove oko pitanja vladavine prava, predsjedavanje Mađarske može se fokusirati na promociju nacionalnog suvereniteta i otpora prema nadzoru EU.
U zaključku, demokratske institucije Evropske unije izdržale su najveći stres test u svojoj istoriji, prošavši kroz izborni ciklus usred višeslojne krize i ratnog perioda, što je veliki uspjeh, uzimajući u obzir da je pod kudikamo sličnim uslovima prije jednog vijeka veliki dio Evrope pao na ispitu demokratije, pa i zdravog razuma. Međutim, Evropa se ne može zadovoljiti, ni politički ni ekonomski, trenutnim izbjegavanjem najgoreg ishoda. Neće biti dovoljna ni, potpuno ispravna, kritika opasnosti koje sa sobom nose stranke radikalne desnice. Umjerena desnica koja preuzima kontrolni paket akcija u Evropi, mora učiniti demokratsku opciju privlačnom putem pravilnih politika, a ne kroz negativnu kampanju.
Komentar ne odražava nužno mišljenje uredništva Bloomberg Adrije i njenih vlasnika.
.webp){kind=icon}
