.webp){kind=icon}
Rusija se obično ne doživljava kao emigrantska zemlja iako milioni nekadašnjih građana Rusije i SSSR žive u inostranstvu, uglavnom u državama Zapada. Objašnjenje za to je višedecenijska zatvorenost granica SSSR-a odakle je bila moguća samo nelegalna emigracija, faktički bjekstvo, i emigracija jevrejskog dijela stanovništva počevši od 1970-ih godina (latentni ili javni antisemitizam je nezaobilazan činilac raznih političkih sistema na prostoru Rusije).
Zašto Rusija nije emigrantska država?
Glavni razlog zašto Rusija nije emigrantska država jeste njena samonametnuta kulturna izolovanost od ostatka svijeta, veoma nalik na osećaj izuzetnosti na koji nailazimo u SAD. Prosječan pripadnik ruske niže klase (koja je u drugim državama najviše sklona masovnoj emigraciji) nema ni opštu predstavu kako je život organizovan u državama koje nisu bile dio SSSR-a, dok, recimo prosječni građanin Srbije ili Češke iz iste klase savršeno dobro razumije kakvi su socio-ekonomski uslovi u državama Sjeverne i Centralne Evrope. Pomenuta kulturna izolovanost proizvod je mješavine objektivnih geografskih faktora (život na rubu Evrope, a i daleko iza Urala) i osjećaja religiozno-etatističke izabranosti (sakralna Rusija kao nova Nojeva barka, spasitelj čovječanstva od antihrista), koji je kultivisan počevši od doba Ivana Groznog do danas (SSSR je preuzeo ovaj ruski pandan američkog Manifest Destiny, propovjedajući globalno spasenje sa centrom u Moskvi u vidu svjetske revolucije).
Depositphotos
Tu treba dodati i osobenosti strukture ruske ekonomije u kojoj država interveniše na tržištu rada time što kreira, u savremenom svijetu, nepotrebne poslove i vještački, uz minimalne nadnice, održava zaposlenost na visokom nivou (u velikim gradovima riječ je o poslovima čišćenja i održavanja gradske infrastrukture, u manjim su u pitanju poslovi u proizvodnom sektoru). Na kraju, valja spomenuti da je ruska država vjekovima radila na tome da uništi svaki vid samostalne inicijative kod sopstvenih nižih slojeva (isključujući vladu Stolipina koja je jedina podsticala proaktivnost seljaka), prvo, držeći seljaštvo vjekovima u porobljenom položaju tokom Ruske imperije, drugo, zabranjujući svaku vrstu privatnog vlasništva i djelatnosti u SSSR-u.
Finalni produkt takve politike je čovjek sa kompleksom više kulturne vrijednosti koji loše živi, ali ne zna kuda bi krenuo da živi bolje, pritom je kondicioniran da bude pasivan, da očekuje od države da riješi sve njegove probleme i da preuzme sav teret odgovornosti za organizaciju života njega kao individue.
U Rusiji, emigracija već jedan čitav vijek predstavlja odlazak ljudi iz uslovno nazvane srednje klase, dakle, Rusiju najčešće napuštaju obrazovani, stručni ljudi, koji često i sami imaju predstavu o Zapadu isključivo kroz proizvode pop-kulture (filmove, serije, muzičke spotove, internet članke i objave), te su skloni ka idealizaciji Zapada, naročito životnih prilika u SAD (koje su znatno lošije od prilika u razvijenim evropskim državama). Ova zanesenost ruske srednje klase kroz istoriju rezultira u drugoj krajnosti, ekstremnoj vesternofiliji, koja namjerno izbjegava da uoči razlike između Rusije i Zapada. Rezultat je pokušaj jednostavnog kopiranja, najčešće, američkog institucionalnog izbora, propraćeno očekivanjem da će Rusija za kratko vrijeme proći kroz fundamentalnu transformaciju i postati Zapad. U realnosti, slični poduhvati ruske liberalne srednje klase i inteligencije (Februarska revolucija, nesrećne 90-e) onemogućavali su postepenu tranziciju ruskog društva bliže ka evropskom modelu.
U posljednjem vijeku, do početka rusko-ukrajinskog rata, Rusija je pretrpjela dva velika talasa emigracije - nakon Oktobarske revolucije i građanskog rata i posle raspada SSSR i otvaranja granica ka zapadnom svijetu. Trenutni treći talas emigracije opet je pogodio isključivo profesionalce iz srednje klase, a ne siromašnije dijelove stanovništva.
Koji su opšti razlozi za emigraciju u najnovijem talasu?
Strah od gubitka materijalnog blagostanja kao pripadnika srednje klase, strah od gubitka lične ušteđevine u državi koja ima tradiciju nacionalizacije privatnog imetka, strah od porasta političkih represija u državi koja se uveliko poziva na tradicije iz doba staljinskog totalitarizma, nemogućnost nastavka poslovanja u uslovima ozbiljnih sankcija, naposletku, neslaganje sa ratom. Njihovu ideološku orijentaciju odredio je predsjednik ruske Dume, Vjačeslav Volodin, koji je na forumu "Teritorija smisla", 30. jula ove godine, nazvao "izdajnicima" sve one koji su napustili Rusiju tokom (neobjavljenog) rata protiv Ukrajine. Možda je predsjednik Dume malo pretjerao nazvavši sve ruske emigrante izdajnicima, među njima sigurno ima i onih koji su iz čisto monetarnih razloga, recimo, premestili svoju firmu u Srbiju, a nastavljaju da podržavaju rusku vlast, ipak, oni zasigurno čine manjinu u novim emigrantskim krugovima, koji su većinski opoziciono nastrojeni.
Depositphotos
Koje su najčešće destinacije za emigraciju? Niz zapadnih firmi, naročito njemačke, organizovano su prebacile svoje zaposlene i njihove porodice van granica Rusije. Primjera radi, Dojče bank je prevela više od stotinu svojih zaposlenih u IT sektoru, zajedno sa njihovim porodicama, u Berlin. Nedavno je Jandeks, ruski pandan Gugla, objavio da seli centar za razvoj veštačke inteligencije iz Rusije u Izrael. Najveći dio emigracije i čine IT stručnjaci, ali i intelektualci iz sfere društvenih nauka koji su napustili zemlju prevashodno iz političkih razloga. Kada emigracija nije organizovana od strane kompanija, popularne destinacije su: Gruzija, Jermenija, države Centralne Azije, Izrael i Srbija. Riječ je o državama u koje je lako emigrirati, nisu potrebne posebne vize za ulazak (izuzev Izraela) i gdje je život u poređenju sa Moskvom i Peterburgom jeftiniji. Pored ličnih utisaka Beograđana koji mogu čuti ruski jezik gotovo u svakom redu u banci ili prodavnici i domaći stručnjaci za nekretnine ističu da su cijene iznajmljivanja stanova naglo skočile upravo zbog velikog priliva ruskih emigranata.
Koliko ljudi je napustilo Rusiju?
O kojim se brojkama može govoriti kada imamo u vidu posljednji talas emigracije? Isuviše politički obojene procjene ruskih liberalnih NVO aktivista pominjali su čak milione emigranata, ali uvidom u njihovu metodologiju, načinom kako su došli do tih brojki, stiče se osjećaj da oni ili ne poznaju naučni statistički metod ili su namjerno koristili falične instrumente da proizvedu augmentirane brojke. Nezavisni stručni demografi, pak, tvrde da je realnija brojka od 150 hiljada emigranata do kraja marta, početka aprila. Sa svoje strane, određena ministarstva, poput Ministarstva za razvoj digitalnih tehnologija i masovne komunikacije, istupala su sa izjavama da se 80 odsto onih koji su otišli vratilo u zemlju do ljetnjih mjeseci. Pored očiglednih propagandnih razloga, sumnju izaziva i izvor informacije, jedino Ministarstvo unutrašnjih poslova raspolaže sa podacima izlazaka i ulazaka u zemlju.
Indikativni su i podaci o naglom porastu zahtjeva za izdavanje pasoša u Rusiji, koji su premašili pokazatelje iz dokovidnog perioda 2019. godine. Najzanimljivije je da je najveći broj zahtjeva za izdavanjem pasoša bio upravo u martu mjesecu, odmah nakon početka rata – 553 hiljade građana Rusije tada je izvadilo pasoše, dok su brojke za januar i februar bile niže. Demografski stručnjaci ocjenjuju da je veću potražnju za pasošima u januaru i februaru ove godine, nego za vrijeme kovida, moguće objasniti odloženom tražnjom (turistička putovanja su bila otežana), dok nagli skok broja zahtjeva za pasoše u martu (koji previšuje i dokovidni period) nikako drugačije nije moguće objasniti do ratom.
Od daljih političkih zbivanja, kao i ekonomske situacije u Rusiji, zavisiće povratak, barem djelimičan, emigranata iz ovog talasa iseljavanja. Emigranti nakon Oktobarske revolucije i građanskog rata koji je usljedio rado bi se vratili u Rusiju da je ona prestala biti boljševička, ali nije kroz sedam decenija, pa su i oni zanavijek ostali u novom svijetu. Pitanje povratka iseljenika je značajno tim prije što su oni prevashodno profesionalci u svojim poljima i predstavljaju bitan ekonomski resurs. Kada prestane doba "nacional-izdajnika", a počne epoha autonomnog ekonomskog i društvenog razvoja, vratiće se i graditelji nove Rusije.
Ovaj komentar nužno ne odražava mišljenje i stavove uredništva Bloomberg Adria i njenih vlasnika.
