Zašto je Putin optimističan da će Evropa kupovati više ruskog gasa

Ruski predsjednik Vladimir Putin djeluje uvjeren da bi isporuke prirodnog gasa ka Evropi putem gasovoda mogle da se povećaju, ako bude postignut sporazum, posredovan od strane Sjedinjenih Američkih Država (SAD), za okončanje rata u Ukrajini - što postavlja pitanje da li je kontinent spreman da promijeni smjer i obnovi taj odnos.

"Ako, recimo, SAD i Rusija postignu dogovor o saradnji u energetskom sektoru, tada bi mogao biti obezbijeđen gasovod za Evropu," rekao je Putin na brifingu u Moskvi 13. marta. "I to će biti korisno za Evropu, jer će dobiti jeftin ruski gas."

Ali, dok neki trgovci spekulišu da će ruska isporuka porasti, mnogi očekuju da će se vratiti samo ograničene količine, ako ih uopšte bude. Evropska unija (EU) radi na planovima, iako sa kašnjenjem, da okonča svoju zavisnost od ruske energije do 2027. godine.

Nijedna od opcija za povećanje isporuka gasovodom nije naročito jednostavna. Najlakša bi možda bila obnova prošlogodišnjih nivoa tranzita gasa kroz Ukrajinu, koji je zaustavljen krajem decembra. Te količine su pokrivale manje od pet odsto ukupne potražnje za gasom u Evropi.

Snabdijevanje EU gasom iz Rusije

Zašto bi Evropa razmotrila povratak na ruski gas?

Upravo taj "jeftini" aspekt, koji Putin pominje, mogao bi da navede neke zemlje u Evropi da zanemare svoje geopolitičke zabrinutosti. EU je značajno smanjila svoju zavisnost od ruskog gasa nakon više od pet decenija velike oslonjenosti na njega, ali kontinuirani cjenovni pritisci mogli bi da stave na iskušenje odlučnost bloka.

Evropljani i dalje plaćaju više za gas, tri godine nakon najteže energetske krize u decenijama iza nas. U najvećoj ekonomiji EU, Njemačkoj, neke industrije se nadaju povratku ruskih isporuka, jer visoki troškovi energije otežavaju njihovu konkurentnost u odnosu na proizvođače u inostranstvu. Zemlje istočne Evrope, koje su se nekada oslanjale na gasovodne tokove iz sovjetske ere, posebno Slovačka, takođe zagovaraju povratak ruskog gasa kroz gasovode.

Pored toga, skladištenje gasa postalo je veći problem ove godine, nakon hladne zime i pada proizvodnje energije iz vjetra, što je dovelo do bržeg trošenja rezervi na kontinentu. Evropu očekuje teška i skupa sezona ponovnog punjenja skladišta prije početka sljedeće zime, a svaki značajniji rast ponude gasa na ograničenom tržištu donio bi toliko potrebnu olakšicu.

Zašto je Putin optimističan da će Evropa kupovati više ruskog gasa?

Potencijal za toplije odnose između SAD-a i Rusije ovdje igra ključnu ulogu. Ruski i evropski zvaničnici kažu da SAD istražuje načine za saradnju s ruskim državnim gasnim gigantom Gazprom PJSC na globalnim projektima. Gazprom je zainteresovan da SAD pomogne u ponovnom pokretanju gasovoda Sjeverni tok između Rusije i Njemačke, rekli su za Bloomberg News ljudi upoznati s tim pitanjem.

Gazprom ima većinski udio u Sjevernom toku i jedini je vlasnik Sjevernog toka 2. Kada je riječ o drugom gasovodu, njegov operater sa sjedištem u Švajcarskoj - podružnica Gazproma - nalazi se u postupku stečaja. Američki investitor sa iskustvom poslovanja u Rusiji, Stephen Lynch, navodno je zainteresovan za preuzimanje operatera ako bude proglašen bankrot. To bi praktično dalo SAD-u udio u projektu.

Ublažavanje sankcija moglo bi takođe omogućiti veći izvoz ruskog tečnog prirodnog gasa (LNG), kojeg je Evropa prošle godine uvezla u rekordnim količinama. Rusija ima slobodne kapacitete, budući da je njen najnoviji projekat, Arctic LNG 2, pod kontrolom kompanije Novatek PJSC, uspio da započne ograničene isporuke 2024. godine prije nego što je zaustavljen zbog sankcija koje su nametnule SAD i njihovi saveznici. Ograničenja su onemogućila pristup tankerima otpornim na led, koji su neophodni za plovidbu kroz ledene sjeverne vode, i učinila strane kupce nevoljnim da nabavljaju sirovinu.

Američki predsjednik Donald Tramp ranije je izjavio da bi neke sankcije Rusiji mogle biti ukinute kao dio mirovnog sporazuma u Ukrajini, ali situaciju dodatno komplikuju njegove sopstvene ambicije da poveća prodaju američkog LNG-a Evropi.

Koliko ruskog gasa Evropa trenutno kupuje?

Prije invazije na Ukrajinu, Rusija je bila najveći snabdijevač gasom u Evropi, zadovoljavajući oko 40 odsto regionalne potražnje i isporučujući gas kroz nekoliko gasovoda u više od 20 zemalja.

Taj udio je do 2024. pao na oko 14 odsto, prema podacima Međunarodne agencije za energiju. Većina evropskih kupaca okrenula se alternativnim izvorima nakon što su prestali da kupuju ruski gas ili su bili isključeni od strane ruskih dobavljača, ili su pronašli načine da smanje potrošnju gasa. Neke zemlje, poput Velike Britanije, baltičkih država i Njemačke, odlučile su da obustave uvoz ruskog gasa još 2022. godine, iako Njemačka i dalje dobija određene količine preko svojih susjeda koji kupuju LNG sa istoka, uključujući Belgiju i Francusku.

Evropski uvoz ruskog LNG-a znači da je Rusija i dalje jedan od glavnih izvora gasa za kontinent. Međutim, kada je riječ o isporukama gasovodima, Rusija sada šalje samo mali dio nekadašnjih količina, jer je ostala operativna samo jedna ruta - jedan krak gasovoda Turski tok, koji preko Turske i ispod Crnog mora snabdijeva Mađarsku, Srbiju i Slovačku.

Zavisnost EU od gasa iz Rusije

Koje prepreke stoje na putu povratka ruskog gasa gasovodom u Evropu?

Prvo, EU radi na planu za postepeno ukidanje preostalih uvoza ruske energije do 2027. godine. Iako je objavljivanje dokumenta odloženo, Evropska komisija je saopštila da se strategija i dalje priprema.

Pored toga, mnoge veze Evrope s ruskim dobavljačima gasa su prekinute ili narušene posljednjih godina. Neki od najvećih i najstarijih kupaca Gazproma, uključujući njemačku energetsku kompaniju Uniper SE i austrijsku OMV AG, raskinuli su svoje dugoročne ugovore o kupovini gasa nakon arbitražnih odluka.

Druge kompanije, poput Eni SpA u Italiji i Engie SA u Francuskoj, imaju neriješene tužbe protiv ruske kompanije, tražeći odštetu zbog obustave isporuka 2022. godine. Vjerovatno bi bile nevoljne da obnove kupovinu prije nego što se svi zahtjevi riješe.

Takođe, postoje infrastrukturna uska grla. Oba kraka podmorskog gasovoda Sjeverni tok oštećena su sabotažom 2022. godine, a počinioci su i dalje nepoznati. Eksplozija je uništila i jednu od cijevi gasovoda Sjeverni tok 2. Iako je druga cijev ostala netaknuta, sistem nikada nije dobio sertifikaciju za upotrebu u Njemačkoj.

Putin je više puta izjavio da je neoštećena cijev gasovoda Sjeverni tok 2 spremna za snabdijevanje Evrope ruskim gasom. Čak i u malo vjerovatnom slučaju da njemačka vlada promijeni svoj stav po tom pitanju, gasovod bi najprije zahtijevao određeno održavanje, s obzirom na to da su posljednji tehnički testovi obavljeni prije više od tri godine. Nije jasno koliko bi takvi radovi trajali.

Gasovodi iz Rusije ka Evropi

Isporuke kroz još jednu mrežu, gasovod Jamal-Evropa, koji prolazi kroz Poljsku, mogle bi biti obnovljene nakon što su zaustavljene 2022. godine, ali bi poljska vlada morala da odobri ponovno otvaranje, a ona je čvrsto protiv primanja gasa iz Rusije.

Tu je i mogućnost obnove tranzita ruskog gasa preko Ukrajine nakon što je petogodišnji sporazum istekao krajem prošle godine. Iako bi ova opcija mogla biti korisna za obje strane - povećala bi prihode Gazproma i vratila tranzitne naknade Ukrajini - pregovori između ruskog gasnog giganta i njegovog ukrajinskog pandana Naftogaza tradicionalno su bili teški i dugotrajni.

Takođe postoji neizvjesnost u vezi s tim koliku je štetu pretrpjela gasna mreža u tom području, s obzirom na to da su i Rusija i Ukrajina nedavno pojačale svoje vojne aktivnosti, uključujući i rusku oblast Kursk, gdje se nalazi ključna prekogranična tačka za tranzit gasa koja je bila u funkciji prošle godine.