.webp){kind=icon}
U Beogradu je nedavno u organizaciji Elektroprivrede Srbije (EPS) održana radionica povodom uključivanja regionalnih elektroprivreda u ETS sistem i korišćenje namjenskih sredstava za finansiranje izgradnje zamjenskih kapaciteta. Predstavnici poslovodstva elektroprivreda Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Sjeverne Makedonije razgovarali su o saradnji i mogućnostima zajedničkog nastupa za obezbjeđenje sredstava za investicije neophodne za zelenu tranziciju.
Region se već organizovao u nekoliko navrata praveći trgovinske i privredno-političke programe kao što su CEFTA i Otvoreni Balkan, te ovakve inicijative nisu nepoznate. Dodatno, zbog regulative koja dolazi iz Evropske unije, a koja se tiče smanjenja emisija ugljenika i koja će uticati na mnoge kompanije u regionu, privrednici su sami počeli da prilagođavaju svoje poslovanje. Daleko najveći sistemski pristup rješavanju ovog problema bio bi organizovanje lokalnih elektroprivreda, koje su i najveći uzročnici ovih emisija. Zemlje regiona i vode pristupne pregovore s EU, a većina njih je i okrenuta saradnji sa zemljama Evrope.
Izvršni direktor Direkcije za razvoj i investicije Ivan Mrvaljević iz Elektroprivrede Crne Gore naglasio je da sve elektroprivrede treba da u saradnji s nadležnim državnim organima rade na stvaranju uslova za uvođenje ETS šeme za trgovanje emisijom CO2 i ispunjavaju uslove kako bi podnijeli zahtjev za izuzeće od Mehanizma za prilagođavanje ugljenika na granicama (CBAM – engl. Carbon Border Adjustment Mechanism) do 2030. godine.
"Elektroprivreda Srbije, kao najveća u regionu, spremna je na saradnju sa svima i na zajednički nastup da bi došli do pravih rješenja za pristup fondovima za realizaciju projekata i pravednih rokova za tranziciju", rekao je Miroslav Tomašević, v. d. direktora EPS-a, na radionici o uvođenju regionalnih elektroprivreda u sistem trgovine emisijama ugljen-dioksida (ETS) i korišćenja namjenskih fondova za finansiranje izgradnje zamjenskih kapaciteta, navodi EPS u saopštenju.
"Non-paper"
Kako je najavljeno na konferenciji, trenutno je u izradi nova Direktiva EU o ETS-u, koja je u procesu usvajanja od različitih institucija EU. Ovo pruža priliku da se zakonski uredi odgovarajuća, poštena i nepristrasna integracija Zapadnog Balkana u evropska energetska, ugljenična i finansijska tržišta.
Dodatno, 1. marta je u Briselu izašao tzv. "non-paper" pod naslovom "Preporuka za omogućavanje integracije Zapadnog Balkana u EU tržišta električne energije i ugljenika" u kome se i navode razlozi za brži ulazak regiona u ovaj sistem.
Bloomberg
"Nova EU ETS Direktiva je u izradi i sada je u procesu usvajanja u raznim institucijama EU. Ovo pruža priliku za donošenje zakona o odgovarajućoj i pravičnoj integraciji Zapadnog Balkana na evropska tržišta energije, ugljenika i finansijskih tržišta. Brzo uključivanje ugovornih strana Energetske zajednice sa Zapadnog Balkana u EU ETS mehanizam je hrabar poduhvat da se regionu obezbijede najbolje dostupne tehnologije i da se čvrsto integriše u evropska energetska tržišta. Pružanje mape puta ugovornim stranama Energetske zajednice sa Zapadnog Balkana za punu integraciju u EU ETS, podstaći će nacionalne vlade da stvore okvir koji će podupirati postepeno ukidanje uglja", navodi se u dokumentu.
Dodatno, kako se navodi, sigurna i pouzdana energija koja zadovoljava domaću potražnju oslobodiće masiv Zapadnog Balkana, fleksibilni hidroenergetski potencijal za podršku evropskim tržištima električne energije tamo gdje je potrebna kao obnovljivi izvor energije alternativa fleksibilnosti koju trenutno pruža gasno polje Groningen, a koja će uskoro biti izgubljena.
Šta je uopšte EU ETS sistem? Kakve koristi imaju zemlje koje su članice koje pristupe ovom fondu? Da li mogu da stignu svoje kolege iz EU koje su davno uspostavile ovaj sistem i razrađuju ga već skoro dvije decenije?
Početak i faze
Evropski zeleni dogovor (eng. European Green Deal) je plan koji je EU predstavila 2019. godine i koji podrazumijeva tranziciju ka održivom privrednom rastu i klimatsku neutralnost do 2050. godine.
Evropska komisija je 14. jula 2021. usvojila niz zakonskih prijedloga u kojima se navodi ova namjera, uključujući srednji cilj za najmanje 55 odsto neto smanjenja gasova staklene bašte emisije do 2030. Paket pod nazivom "Fit for 55" predlaže da se revidira nekoliko dijelova klimatskog zakonodavstva EU, uključujući EU ETS (EU sistem trgovanja emisijama, eng. EU Emissions Trading System), Uredbu o podjeli napora, zakonodavstvo o transportu i korišćenju zemljišta, utvrđujući u stvarnosti načine na koje Komisija namjerava da postigne klimatske ciljeve EU u okviru sporazuma.
Uspostavljen 2005. godine, EU ETS je prvi svjetski međunarodni sistem za trgovinu emisijama. Sada je u svojoj četvrtoj fazi (2021-2030).
Protokol iz Kjota iz 1997. postavio je prvi put pravno obavezujuće ciljeve smanjenja emisija, ili ograničenja, za 37 industrijalizovanih zemalja. To je dovelo do potrebe za instrumentima politike za postizanje ovih ciljeva.
Depositphotos
U martu 2000. godine predstavljen je zeleni papir s nekim prvim idejama o dizajnu EU ETS-a, koji je poslužio kao osnova za brojne diskusije sa zainteresovanim stranama koje su dodatno pomogle u oblikovanju sistema.
EU ETS direktiva usvojena je 2003. godine, a sistem je pokrenut 2005. godine.
Granica za dozvole u emisijama postavljena je na nacionalnom nivou kroz nacionalne planove raspodjele (NAP).
Reforma ETS okvira za fazu 3 (2013-2020) znatno je promijenila sistem u poređenju s fazama 1 i 2.
Glavne promjene su uključivale jedinstveno ograničenje emisija za cijelu EU umjesto prethodnog sistema nacionalnih ograničenja; aukciju kao podrazumijevani metod za dodjelu dozvola (umjesto besplatne alokacije); harmonizovana pravila raspodjele koja se primjenjuju na dodatke koji se još uvijek daju besplatno; uključeno je više sektora i vrsta gasova; 300 miliona dozvola izdvojenih u rezervi za nove učesnike za finansiranje primjene inovativnih tehnologija obnovljivih izvora energije i hvatanja i skladištenja ugljenika kroz program "NER 300".
Trgovanje dozvolama
Tržište emisionih dozvola se snažno razvijalo od samog početka.
U 2010. godini, na primjer, dozvole EU su činile 84 odsto vrijednosti ukupnog globalnog tržišta ugljenika. Obim trgovine je skočio sa 3,1 milijardu u 2008. na 6,3 milijarde u 2009. U 2012. trgovano je sa 7,9 milijardi emisijskih jedinica (u vrijednosti od 56 milijardi evra).
Dnevni obim trgovanja premašio je 70 miliona jedinica sredinom 2011, pokazuju podaci koje su prikupili Bloomberg News Energy Finance i London Energy Brokers Association.
Odstupanje od pravila
Proizvođači električne energije su od 2013. godine u obavezi da kupuju sve dozvole koje su im potrebne za proizvodnju električne energije. Međutim, određene države članice EU mogu da obezbijede besplatnu alokaciju za postrojenja za proizvodnju električne energije i za modernizaciju svojih energetskih sektora.
Član 10c EU ETS direktive predviđa odstupanje od opštih pravila o zabrani besplatne alokacije za proizvodnju električne energije.
EPS
Države članice s nižim dohotkom mogu besplatno dodijeliti sredstva od iznosa koji je toj državi članici već dodijeljen za aukciju, za postrojenja za proizvodnju električne energije. Ovo se odnosi na investicije koje doprinose: diversifikaciji energetskog miksa i izvora snabdijevanja, restrukturiranju, unapređenju životne sredine i rekonstrukciji infrastrukture, čistoj tehnologiji, modernizaciji sektora proizvodnje energije i sektora prenosa i distribucije.
U kontekstu klimatskog i energetskog okvira za 2030, lideri EU su odlučili da ova besplatna alokacija bude dostupna i tokom faze 4 EU ETS (2021-2030).
Direktiva ETS stoga proširuje dostupnost opcione besplatne alokacije za zemlje članice s nižim prihodima u fazu 4.
Od deset kvalifikovanih država članica, samo su Bugarska, Mađarska i Rumunija odlučile da obezbijede besplatnu dodjelu prema članu 10c Direktive o ETS-u u fazi 4.
Češka, Hrvatska, Litvanija, Rumunija i Slovačka odlučile su da iskoriste mogućnost da prenesu sve ili dijelove svojih obima iz člana 10c u Fond za modernizaciju, čime su povećali svoje odgovarajuće količine i udio u potrošnji u okviru Fonda. Estonija, Letonija i Poljska su takođe bile kvalifikovane, ali su odabrale da ne koriste derogaciju iz člana 10c, već su se odlučile da se njihove dozvole prodaju na uobičajen način.
