Izraelski premijer Benjamin Netanjahu je na početku najvećeg vojnog napada na Iran od rata s Irakom osamdesetih godina prošlog vijeka, imao na umu više od samog uništenja nuklearnog programa. Kada se 13. juna, nakon početka izraelskog vazdušnog napada, direktno obratio Irancima, predložio im je da iskoriste trenutak i ustanu protiv svojih vođa kako bi ih srušili s vlasti.
U vazdušnim napadima do sada je ubijeno nekoliko najuticajnijih iranskih ličnosti, a među njima i komandant elitne Islamske revolucionarne garde (IRGC), koja osigurava opstanak režima u zemlji i inostranstvu. Ali za sada, dok je više od 200 Iranaca poginulo i hiljade ljudi pobjeglo iz Teherana u strahu od daljih napada, čini se da je stanovništvo više usmjereno na sopstveno preživljavanje nego na rušenje vlasti.
Ko upravlja Iranom
Najvišu vlast u Iranu ima ajatolah Ali Khamenei, vrhovni vođa od 1989. godine. Imenuje ga Savjet islamskih klerika i on ima apsolutnu moć nad svim granama vlasti - pravosuđem, medijima i vojskom, uključujući i Islamsku revolucionarnu gardu, jednu od najmoćnijih institucija u zemlji.
Iran formalno bira predsjednika (trenutno je to reformista Masoud Pezeshkian), ali njegova ovlašćenja su ograničena i on djeluje pod nadzorom vrhovnog vođe. Na iranske izbore utiče Savjet čuvara, koji diskvalifikuje kandidate ukoliko postoji sumnja u njihovu lojalnost vjerskom vođi. Savjet čuvara takođe ima pravo veta na zakone koje donosi parlament.
Parlament, međutim, ima ulogu u kontroli izvršne vlasti - odobrava budžet, međunarodne ugovore i imenuje ministre, koje može i smijeniti. Na njegovim sjednicama se vode političke rasprave i upućuju kritike radu vlade.
Koliko je važna Iranska revolucionarna garda
IRGC je osnovana nakon Islamske revolucije 1979. godine i postala je uticajna sila sa značajnom političkom moći. Prema procjenama, kontroliše između 20 i 40 odsto iranske privrede, upravlja velikim infrastrukturnim projektima i posjeduje velike konglomerate.
Ovaj ekonomski uticaj omogućava Gardi da obezbijedi pokroviteljstvo i radna mjesta, čime dodatno učvršćuje lojalnost režimu.
Bloomberg
IRGC takođe nadgleda unutrašnju bezbednost Irana i deluje na Bliskom istoku kako bi sprovela strateške interese režima. Njena civilna milicija Basidž (eng. Basij) zadužena je za gušenje unutrašnjih neslaganja i protesta, dok elitne jedinice Kuds (eng. Quds Force) predvode odbrambenu strategiju i operacije u širem regionu.
IRGC ima i sopstvenu obavještajnu službu, koja je često moćnija čak i od zvaničnog Ministarstva za obavještajne poslove. Vrhovni vođa Ali Khamenei učvrstio je svoju poziciju kroz jačanje veza s IRGC-om. Pod njegovim vođstvom, uticaj Garde na državnu politiku, ekonomiju, obavještajni sistem i sektor bezbijednosti znatno je porastao.
Kako se iransko rukovodstvo održalo na vlasti
Nakon svrgavanja korumpirane sekularne monarhije, iranski revolucionarni lideri su željeli da poboljšaju životni standard u dugo zapostavljenim seoskim područjima. Vođeni tim ciljem, proširili su infrastrukturu i obezbijedili osnovne usluge poput električne energije, čiste vode, zdravstvene zaštite i obrazovanja. Nakon revolucije, stopa pismenosti se više nego udvostručila, a danas je gotovo cjelokupno stanovništvo pismeno.
Ipak, siromaštvo je i dalje široko rasprostranjeno. Ekonomija, ograničena američkim sankcijama i oslabljena lošim upravljanjem, nije uspjela da stvori dovoljno bogatstva za potrebe stanovništva, koje je sa oko 37 miliona 1979. godine naraslo na oko 90 miliona danas. Tokom posljednje decenije, nezadovoljstvo građana, dodatno podstaknuto inflacijom, dovelo je do učestalijih protesta, koje milicija Basidž i bezbjednosne snage redovno suzbijaju.
Demonstrante tuku, hapse, a u nekim slučajevima i pogubljuju. Bezbjednosne službe ciljano djeluju protiv Iranaca povezanih sa Zapadom, a politički protivnici su često optuženi za špijunažu. Režim kontroliše javnu debatu putem državnih medija, gušenja nezavisnog novinarstva i cenzurisanja društvenih mreža.
Kroz svoj građevinski konglomerat, IRGC dodjeljuje radna mjesta, infrastrukturne projekte i državne ugovore, čime ekonomski pogoduje poslovnim i vjerskim elitama, kao i različitim interesnim grupama - osiguravajući njihovu lojalnost vlasti. Islamska Republika nastoji da dodatno učvrsti legitimitet na međunarodnoj sceni predstavljajući se kao branilac islamskih vrijednosti i zaštitnik od štetnog imperijalističkog uticaja SAD i Izraela.
Bloomberg
Kakvo je stanje političke opozicije u Iranu
U Iranu ne postoji legitimna i organizovana opozicija. Građani, doduše, kritikuju vlast, ali se takvi stavovi rijetko izražavaju u strogo nadziranim državnim medijima. Mogu da djeluju samo političke frakcije koje podržavaju temeljne vrijednosti Islamske Republike, među kojima je i načelo da "državom mora vladati snažan islamski pravnik".
Iranski političari se grubo dijele u tri kategorije - ultrakonzervativce, poput Khameneija i Ebrahima Raisija, koji je poginuo u helikopterskoj nesreći 2024. godine, zatim na umjerene konzervativce, kao što je bivši predsjednik Hassan Rouhani, i reformiste, poput Pezeshkiana, koji smatra da politički sistem treba da bude otvoren za unapređenja.
Odaziv na nedavne izbore bio je najniži u istoriji Irana, što ukazuje na opštu apatiju i razočaranje u rukovodstvo. Protesti su uglavnom usmjereni na ekonomske probleme, restriktivne zakone, korupciju i loše upravljanje državom. Iranske etničke manjine, naročito Kurdi, Baluči i arapska manjina, koje je država u prošlosti marginalizovala, često protestuju protiv vlasti i često su mete hapšenja.
Protesti iz 2022. godine predstavljali su najveći izazov vlastima Islamske Republike od revolucije 1979. godine. Žene, mladi i etničke manjine predvodili su proteste širom zemlje nakon smrti dvadesetdvogodišnje Mahse Amini, koju je uhapsila i privela policija zbog navodnog kršenja strogih iranskih vjerskih pravila odijevanja za žene.
Ni ti protesti, zbog intenzivnog nadzora i represije vlasti, nisu prerasli u politički pokret koji bi mogao da dobije široku podršku. Pošto je organizovana opozicija u zemlji faktički zabranjena, a aktivisti za ljudska prava često su mete bezbjednosnih službi i pravosuđa, iranska dijaspora postala je značajan činilac u usmjeravanju opozicije.
Ostaje nejasno koliku podršku te grupe - posebno one koje se otvoreno zalažu za promjenu režima i rušenje Islamske Republike - dobijaju od zapadnih vlada ili Izraela.
.webp){kind=icon}
Trenutno nema komentara za vijest. Ostavite prvi komentar...