Eskalacioni rizici rata na Bliskom istoku

Tragični događaji na Bliskom istoku ne podsjećaju na mjestimične konflikte koji vječito bukte u nezavršenom sukobu Izraela i Palestine. Teroristički napad Hamasa, grupe koja kontroliše pojas Gaze, oživio je traumatična sećanja Izraelaca na Jomkipurski rat, vođen tačno prije 50 godina. Tada su Egipat i Sirija, po posljednji put, udruženim silama pokušali da unište Izrael kao državu, izvodeći nenajavljeni napad za vrijeme najsvetijeg judejskog praznika. Podaci koji su dostupni javnosti upućuju na to da je napad Hamasa bio tako planiran da namjerno budu počinjeni masakri nad građanima Izraela, koji su živjeli u pograničnoj teritoriji, nadomak Gaze.

Izložena činjenica znači da je namjera Hamasa upravo da izazove rat većih razmjera na Bliskom istoku. Takav razvoj događaja odgovara Iranu, jer sprječava američki proces pomirenja Izraela i Saudijske Arabije (najvećeg konkurenta Irana u islamskom svijetu), a pogoduje i Kremlju, jer skreće pažnju sa Ukrajine i čini scenario nultog zbira (hoćemo li pomoći Izraelu ili Ukrajini) realnijim. U okviru ovih odnosa, Gaza i njeni stanovnici svesno su žrtvovani zarad izazivanja velike krize na Bliskom istoku, žrtvovali su ih upravo oni koji se decenijama pretvaraju da ih štite – Hamas neposredno i Iran posredno.

Pored geopolitičkih turbulencija, veliki rat na Bliskom istoku izazvao bi i ozbiljne ekonomske posljedice po globalnu ekonomiju. Širi kontekst u kome se odvija dati sukob je dobro sažet na redovnom godišnjem sastanku MMF-a u Marakešu, održanom ovog mjeseca – slab ekonomski rast na globalnom nivou, ljepljiva inflacija, nedostatak investicija privatnog sektora u tržišta u povoju, virus političkog populizma, politička disfunkcija SAD izražena u visokom stepenu partijske polarizacije, zabrinutost uslijed usporenog ekonomskog rasta Kine, te naposlijetku preteći geopolitički rizici. Dati spisak zabrinutosti predstavlja ličnu kartu trenutnog istorijskog trenutka.

Mogućnost rata šireg opsega na Bliskom istoku je realna, jer je suvozemna vojna intervencija Izraela u Gazi neminovna. Uprkos tome, sam veći konflikt moguće je izbjeći. To će zavisiti najpre od planiranog obima intervencije izraelske armije – što je intervencija kraća i efikasnija, manje su šanse za proširenje sukoba. Pomenuti obim intervencije zavisiće prevashodno od postavljenih ciljeva, o kojima odlučuje izraelska koncentraciona vlada, formirana nakon napada Hamasa. Jedna od bitnih lekcija ruske invazije na Ukrajinu jeste da čak i superiorna vojna sila nije u stanju da slomi otpor organizovanog protivnika iza dobro utvrđenih položaja.

Jedna je stvar kada Izrael bombarduje položaje Hamasa u Gazi iz vazduha, a sasvim druga da se upusti u operaciju čišćenja pojasa Gaze od terorista, koji na raspolaganju imaju čitavu mrežu podzemnih tunela i ogromne količine naoružanja. Pojas Gaze jeste mali po površini, ali to je u ovom slučaju otežavajuća okolnost po Izrael, jer tamo živi oko dva miliona stanovnika. Svaka vojna intervencija u takvom okruženju garantuje visok broj civilnih žrtava, što je izrazito nepopularno u očima globalnog javnog mnijenja i delegitimizuje akcije Izraela. Svaki dan više koji izraelska armija provede u Gazi, povećava vjerovatnoću da će se u rat protiv Izraela uključiti iranske proksi terorističke grupacije iz Libana (Hezbolah) i Sirije. Ukoliko dođe do takvog razvoja situacije, direktni sukob između Izraela i Irana biće bliži nego ikad.

Bloomberg Mercury

U tom pogledu, bilo bi u interesu Izraela, ali i svijeta, da njena intervencija u Gazi bude ograničena, da cilj ne bude uspostavljanje potpune kontrole nad datom teritorijom, jer bi to vrlo vjerovatno izazvalo gorenavedeni domino efekat. Budući da koncentracionu vladu Izraela čine i umjerene političke opcije, postoji opipljiva nada da će Izrael ipak ograničiti svoje planove za intervenciju.

U suprotnom slučaju, slučaju eskalacije konflikta na regionalnom nivou, putevi dopremanja nafte i gasa bili bi stavljeni u opasnost. Dovoljno je sjetiti se Tankerskog rata u okviru Iračko-Iranskog vojnog sukoba, tokom 1980-ih godina, kada su u finalnim fazama datog konflikta obje strane počele da ciljaju naftne tankere u Persijskom zalivu. Kroz Persijski zaliv prevozi se približno 18,2 miliona barela nafte dnevno, otprilike 17 miliona barela dnevno prolazi kroz Ormuski moreuz putem tankera. Pored toga, preko 3,5 milijardi kubnih stopa prirodnog gasa, otprilike 18 procenata svjetskog izvoz ovog energenta, transportuje se kroz taj moreuz preko LNG tankera.

U međuvremenu, iranska proizvodnja sirove nafte je ove godine porasla i dostigla nivo od oko 3,2 miliona barela na dan. Prije dvije godine, nivo proizvodnje iranske nafte je bio na 2,2 miliona barela po danu. Ako bi došlo do direktnog sukoba Izraela i Irana, jedan od glavnih meta izraelske avijacije i raketnih snaga bili bi iranski naftni tankeri, što bi dovelo do pozamašnog skoka cijene nafte. Pod takvim uslovima, globalna ekonomija bi sigurno ušla u novi ciklus krize.

Bloomberg

Sjedinjene Američke Države već su poslale dvije grupe nosača aviona u Mediteran, kao demonstraciju sile Iranu sa ciljem odvraćanja Teherana (i njegovih proksija) od stupanja u konflikt sa Izraelom tokom operacije u Gazi. Kina je primjetno odsutna iz cijelog toka događanja, premda je nedavno pokušavala da preuzme ulogu posrednika za stabilizaciju regiona od Sjedinjenih Američkih Država. Rusija doliva ulje na vatru, podržavajući Hamas i Iran politički, a čak i tokovi novca hamasovih terorista vode u Moskvu – otkriveno je da je 93 miliona američkih dolara oprano i prosleđeno palestinskim terorističkim grupama kroz moskovsku kriptoberzu Garantex.

Bitnu ulogu imaće Saudijska Arabija, upravo je ona započela proces pomirenja sa Izraelom, a pod palicom SAD. Rijad je taj proces trenutno stopirao, ali ne i ukinuo, dok traje izraelska intervencija u Gazi. Svakako da je glavni cilj Irana umanjene uticaja SAD i Izraela u regionu Bliskog istoka. Saudijci sada imaju priliku da preuzmu dio iranskog izvoza nafte, jer će nakon ovoga Iran biti na dugo vrijeme opet stavljen na zapadnu crnu listu, ali na taj način da ne obori cijenu nafte, jer to je glavni prihod Rijada. Ako do ozbiljne eskalacije rata ne dođe, svoj položaj će najviše poboljšati baš Saudijska Arabija, koja će postati još važniji činilac i u ekonomskom i u političkom smislu.

Komentar ne odražava nužno mišljenje i stavove uredništva Bloomberg Adrije i njenih vlasnika.