.webp){kind=icon}
Strane direktne investicije, koje su prošle godine dostigle oko 4,5 milijarde evra i koje posljednjih nekoliko godina imaju visok udio u BDP-u, od oko sedam odsto, doprinijele su rastu izvoza i pomogle su da se poveća zaposlenost u Srbiji, ali nisu pomogle da raste napredni sektor industrije, koji donosi visoke tehnologije i višu dodatu vrijednost proizvoda.
U posljednjih nekoliko dana pojavile su se dvije analize stranih direktnih investicija, najprije Pavla Petrovića, predsjednika Fiskalnog savjeta, koji smatra da one nisu u velikoj mjeri donijele napredne tehnologije koje stvaraju proizvode visoke dodate vrijednosti, i Ivana Nikolića, urednika MAT-a, koji kaže da najviše raste upravo izvoz proizvoda tzv. srednjevisoke tehnološke složenosti, koji je u posljednje tri godine porastao od 73,6 odsto.
Ivan Nikolić, urednik MAT i direktor za razvojne projekte Ekonomskog instituta u Beogradu, u posljednjoj analizi objavljenoj u publikaciji "Makroekonomske analize i trendovi" rast izvoza prošle godine, koji je povećan za 3,7 odsto, pripisuje upravo stranim investitorima koji uvećavaju i unapređuju proizvodne kapacitete.
Srpski izvoz, prema njegovoj ocjeni, odolijeva višestrukoj globalnoj krizi i kontinuiranom smanjenju obima novih narudžbi.
Prerađivački sektor industrije, koji ima najveće učešće u ukupnom robnom izvozu (86,2 odsto), ostvario je u 2023. izvoz vrijedan 24.675,8 miliona evra (međugodišnji rast od 5,4 odsto).
MAT
Pokrivenost uvoza izvozom ovog sektora iznosila je 93,5 odsto (što je, uz 2017. kada je izvoz pokrivao 93,9 odsto uvoza, do sada najbolji rezultat).
Najveću pokrivenost uvoza izvozom bilježi: proizvodnja oružja i municije (652,6 odsto), proizvodnja dijelova za motorna vozila i motore (502,7 odsto) i proizvodnja namještaja (360,2 odsto).
Dakle, ovdje vrijednost izvoza višestruko premašuje vrijednost uvoza. Na drugoj strani najveća uvozna zavisnost evidentirana je u proizvodnji produkata koksovanja i proizvodnji vještačkih vlakana.
MAT
Prema analizi objavljenoj u najnovijem izdanju MAT-a, šest grana prerađivačkog sektora je tokom prošle godine realizovalo izvoz vrijedniji od jedne milijarde evra.
To je: proizvodnja dijelova za motorna vozila i motore (2,55 milijardi), elektromotora i opreme za distribuciju (1,82 milijarde), proizvoda od gume (1,19 milijardi), mašina opšte namjene (1,03 milijarde), proizvodnja plemenitih i ostalih obojenih metala (1,02 milijarde) i proizvodnja proizvoda od plastike (1,01 milijarda).
Prve tri navedene grane su istovremeno realizovale i najveći pozitivan saldo u razmjeni sa inostranstvom. Pritom, suficit u proizvodnji dijelova za motorna vozila i motore premašuje dvije milijarde evra (2,04 milijarde), dok je u proizvodnji elektromotora i opreme za distribuciju i proizvodnji proizvoda od gume suficit iznosio 849,1 i 765 miliona evra.
"Ukoliko robnu razmjenu sa inostranstvom razvrstamo prema tehnološkoj složenosti proizvodnje, prošle godine je u odnosu na 2022. cjelokupan prirast izvoza prerađivačkog sektora (u vrijednosti od 1.270,9 miliona evra) potekao od izvoza proizvoda tzv. srednjevisoke tehnološke složenosti (1.163,8 miliona evra, tj. rast od 12,5 odsto) i proizvoda koji pripadaju tzv. visokoj tehnologiji (135,7 miliona evra, tj. rast od 15,6 odsto)", navodi Nikolić.
Ako se pogledaju podaci prethodne tri godine, najbrže raste upravo izvoz proizvoda tzv. srednjevisoke tehnološke složenosti (izvoz je sa 6.043,2 miliona evra u 2020. povećan na 10.490,6 miliona evra u 2023. godini, rast od 73,6 odsto). Od 2010. izvoz ove grupe je porastao čak za 5,2 puta.
MAT
Apsolutni rast izvoza ove tehnološke grupe praćen je i drastičnim popravljanjem spoljnotrgovinskog salda.
"Početkom prethodne decenije jedva nešto više od dvije petine uvoza proizvoda visoke i srednjevisoke tehnologije, uzetih zajedno, pokrivano je izvozom. Prošle godine je pak njihov izvoz pokrivao više od četiri petine uvoza", kaže Nikolić.
Izvoz proizvoda srednjevisoke tehnološke intenzivnosti (izolovano posmatrano) u 2023. godini, osim što je rekordan po obimu, prvi put u istoriji je izjednačen sa uvozom.
"Tehnološki kvalitetnija proizvodnja zato jeste ključno sredstvo i katalizator naše otpornosti na eksterne udare", ocjenjuje Nikolić.
Za Pavla Petrovića, predsjednika Fiskalnog savjeta, loša vijest jeste što strane direktne investicije idu mahom u tradicionalne grane i nisu pomogle napredni sektor. Trećina ide u prerađivačku industriju, koja je glavni pokretač konvergencije.
Prerađivačka industrija čini 16 odsto privrede Srbije, ali u okviru prerađivačke industrije samo 30 odsto stranih investicija ide u napredne grane.
Dok u zemljama Višegradske grupe (Poljska, Češka, Mađarska i Slovačka) i Sloveniji čine više od 50 odsto i taj udio se primakao udjelu koji imaju zemlje Zapadne Evrope.
Fisklani savet
Petrović je na Kopaonik biznis forumu, predstavljajući ovu analizu, istakao da teorija ekonomske konvergencije pokazuje da manje razvijene zemlje rastu brže od razvijenih, usvajanjem naprednih znanja i tehnologije.
"Ovu tezu potvrđuju i istraživanja, prema kojima zemlje Centralne i Istočne Evrope (CIE) sa kojima se poredi Srbija konvergiraju i one su na polovini razvijenosti zapadne Evrope i te zemlje rastu dvostruko brže od Zapadne Evrope u periodu od 2017. do 2022. godine ", naveo je Petrović i dodao da je Srbija na polovini dohotka CIE i očekivalo bi se da brže raste od CIE.
"Ali ne, Srbija raste istim tempom, što znači da raste sporije za 1,5 ili dva procentna poena. U brojevima raste između 3,4 i četiri procenta, a trebalo bi da ima potencijal da raste od pet do 5,5 procenata".
Srbija je 2005. godine bila na 58 odsto razvijenosti CIE, a 2022. godine na 56 odsto, tako da je čak i zaostala, ocijenio je Petrović.
Fiskalni savet
"Zemlje CIE daleko brže usvajaju nova znanja i tehnologije od Srbije. Tamo raste učešće najproduktivnijih djelatnosti u privredi poput prerađivačke industrije i IT usluga", naglasio je predsjednik Fiskalnog savjeta.
U Srbiji pada od 2018. do danas. Najbrže rastuće kompanije kod nas u periodu od 2020. do 2022. godine bave se građevinarstvom, trgovinom i rudarstvom.
Grane sa visokom dodatom vrijednošću unutar prerađivačke industrije u Višegradskoj grupi i Sloveniji su se primakle idealu koji imaju zemlje zapadne Evrope.
Skoro sve zemlje CIE (osim Bugarske) već su prešle u grupu zemalja s visokim dohotkom (Svetska banka). Posljednja Rumunija (2021).
Uprkos optimizmu kada je riječ o izvozu, Petrović zaključuje da "nema nikakvih naznaka da se mijenja model rasta u Srbiji, a još smo daleko od donje granice razvijenih zemalja (25 odsto)".
