.webp){kind=icon}
Potražnja za transformatorima već izvjesno vrijeme premašuje ponudu. Zbog svoje uloge u zelenoj tranziciji i krucijalnosti u energetskoj infrastrukturi, proizvođači transformatora su uživali jak rast prodaje i popunjene knjige narudžbina.
Transformatori 101
Transformatori služe za prijenos električne energije i mijenjaju voltažu u zavisnosti od potreba. U kontekstu obnovljivih izvora energije, transformatori su vitalni za pojačavanje napona, što čini obnovljivu energiju korisnom za daljnju upotrebu.
Gotovo svaki kilovat sat struje mora da prođe kroz transformator. Takođe, energija od vjetra i solara je u velikoj mjeri varijabilna, te transformatori služe da je stabilizuju i upravljaju. Štaviše, ovi izvori energije su obično na udaljenim lokacijama, te je prenos na velike daljine neophodan. Široka podjela transformatora je na "step-up" i "step-down" transformatore, pored specijalizovanih transformatora u razne svrhe.
Ilustrativno, ako energetsku infrastrukturu posmatramo kao regularnu infrastrukturu, na primjer auto-puteve, step-up transformatori su kao uključenja sa rampom (koja dozvoljava učesnicima u saobraćaju da se efikasno i bezbjedno uključe na autoput, pojačavajući napon). Step-down transformatori su isključenja na manje, regionalne puteve (s obzirom na to da smanjuju napon, obično za lokalizovanu distribuciju energije).
Dalekovodi i kablovi su auto-put sam po sebi, s obzirom na to da električna energija kroz njih putuje u najvećoj mjeri. Elektrane su tačka polaska, a potrošač je destinacija, bila to privreda ili domaćinstva. Trafo-stanice mogu da se posmatraju kao petlje, a prekidači i sklopke kao saobraćajna signalizacija.
Balansiranje ponude i potražnje
Pored viška u potražnji, "lead time", to jest zbirno vrijeme potrebno da se transformator proizvede i isporuči kupcu, produžava se uslijed izazova s akumuliranom postpandemijskom potražnjom, volatilnim cijenama ključnih materijala (čelik, aluminijum i bakar) kao i manjkom kvalifikovane radne snage. Duže zbirno vrijeme naveliko doprinosi tome da dođe do manjka ponude.
Veliki disbalansi u ponudi i potražnji, kakav sada iskušava industriju, često mogu da imaju intenzivan kontraefekat. Na primjeru druge industrije, poluprovodnici su tokom pandemije imali hroničan problem viška potražnje. Manjak poluprovodnika je izazvao ozbiljno usko grlo, posebno u industriji automobila.
Krajem 2023, procjenjuje se da čipovi vrednovani na 60 milijardi dolara stoje na zalihama, što ukazuje na obrnutu situaciju – višak ponude. Štaviše, prociklična priroda industrije transformatora dodatno komplikuje planiranje. Na primjer, intenzivan rast američkog tržišta nekretnina je bio još jedan primjer naleta potražnje za transformatorima, a nakon kraha 2008. godine, potražnja je presušila. Ove nagle korekcije su u neku ruku neizbježne radi dugoročnog usklađivanja ponude i potražnje, ali imaju ozbiljne kratkoročne implikacije na finansijske pozicije igrača.
Posmatrajući evrozonu, vidi se značajan postpandemijski rast u proizvodnji električnih motora, generatora i transformatora. Rast je stabilan, ali u jednocifrenim stopama. Često se proizvođači transformatora ne upuštaju u jake investicione cikluse. Poučeni prethodnim iskustvima, ponekad je potrebno više godina da novi pogon dođe do tačke pokrića. Proizvođači koji su u industriji decenijama imaju veću fleksibilnost u proizvodnji (više dostupnog kapaciteta za primanje porudžbina) i uživaju višu profitabilnost. Rast kamatnih stopa u posljednje dvije godine bio je dodatna prepreka širenju kapaciteta.
Takođe, Kina, kao najveći svjetski proizvođač transformatora cjenovno je konkurentnija u poređenju s evropskim proizvođačima. Industrija je izvozno orijentisana, i oko 85 odsto transformatora je namijenjeno izvozu. Mi smatramo da potražnja za transformatorima ima izuzetno jake osnove. Osim zelene tranzicije, igraće i sve bitniju ulogu u razvoju vještačke inteligencije.
Razvoj AI zavisi, između ostalog, i od razvoja infrastrukture data centara. Transformatori su neizbježna komponenta za data centre. Za složene komponente i funkcija data centara – servere, sisteme hlađenja – transformatori su ključni. Na kraju dana, dugoročno je oformljena platforma za organski rast, s obzirom na to da se električna mreža širi i u mnogim slučajevima je zastarjela.
Naelektrisana potražnja
Osim širenja električne mreže, potražnju umnogome stimuliše i zamjena (modernizacija) postojećih kapaciteta. Zastarijevanje (koje je u direktnoj pozitivnoj korelaciji s eksploatacijom jedinice, to jest potrošnje energije od krajnjeg potrošača), pregrijavanje kao i vremenske neprilike najviše utiču na životni ciklus transformatora.
Prema NREL-u, procjenjuje se da će u Americi između 60 i 80 odsto transformatora biti zanovljeno kroz rutinsku zamjenu do 2050. godine. Dodatno, domaća proizvodnja pokriva samo 20 odsto potrebe za transformatorima, a period nabavke ide i do pet godina, što dalje produbljuje deficit ponude.
Višak potražnje se ogleda i u rastućem trendu book to bill racija u posljednje četiri godine. Book to bill racio mjeri odnos primljenih i isporučenih količina. Generalno govoreći, vrijednost jedan ukazuje na uravnoteženost potražnje i ponude, vrijednosti iznad jedan ukazuju na višak potražnje, a vrijednosti manje od jedan na višak ponude. Svi ključni svjetski proizvođači, sem ABB, znatno su ispunili svoje knjige porudžbina.
Siemens ima najbolji book to bill, s obzirom na jaku orijentaciju ka obnovljivim energijama. Segmenti Grid technologies (glavna proizvodna kategorija su transformatori i ina rješenja) bili su perjanica rasta u smislu nivoa narudžbina. Situacija je slična i u Adria regionu, gdje tržišni lider Končar ima ugovorene poslove sve do 2025. godine i rastuće projekte u toku, a zvijezda u okviru Končar grupe je Končar D&ST, koja se specijalizuje za transformatore (i u step-up i step-down kategoriji, kao i autotransformatore i specijalne transformatore).
Izgledi za budućnost
Smatramo da je industrija transformatora pozicionirana za daljnji rast na zdravim fundamentima. Osnovni rast će gurati zamjena starih jedinica, kao i proširivanje elektro mreže. Veći potencijal za rast predstavljaju inovacije i proširenja alternativnih kapaciteta, primarno u polju obnovljivih energija i vještačke inteligencije.
Jednostavno rečeno, univerzalnost transformatora u elektromreži znači da potražnja ima izrazito jake fundamente. Izazov leži u proširivanju proizvodnih kapaciteta i opreznom odgovoru na višak ponude. Pred igračima je delikatan zadatak balansiranja dodataka kapaciteta radi adresiranja potražnje (što je trenutno skupo uslijed visokih kamatnih stopa), ali ne u mjeri da se kasnije stvori mjehur i višak ponude (poučeni prošlim iskustvima i iskustvima iz drugih industrija).
Smirivanje cijena osnovnih sirovina takođe ide u prilog proizvođačima transformatora, s obzirom na to da su ključni metali znatno pali s vrhunaca dostignutih u 2022, a posebno 2021. godini. Naime, cijena ključnih metala korištenih u proizvodnji transformatora, kao što su aluminijum i bakar, niža je za 15 posto i 35 posto, respektivno (na 30. 6. 2024, u poređenju sa 30. 6. 2021.)
