Iran je decenijama širio svoj uticaj na Bliskom istoku izgradnjom mreže partnerstava koja su postala poznata kao "Osovina otpora." Ipak, našao se sam suočen sa nedavnim napadima Izraela, kojima su se pridružile SAD bombardovanjem tri najvažnija nuklearna objekta u Iranu. Privremeni prekid vatre sa Izraelom stupio je na snagu 24. juna.
Mreža partnerstava koju je Iran godinama finansirao i naoružavao prolazi kroz krizu, a u decembru je srušen režim Bašara al-Asada u Siriji - državi savezniku Irana. Gotovo dvije godine rata sa Izraelom oslabile su palestinsku grupu Hamas i libansku organizaciju Hezbolah. I dok militanti Huti u Jemenu i dalje pružaju otpor, njihove operativne mogućnosti takođe su narušene američkim napadima.
Iran je razvijao odnose i u drugim regionima. Zbližio se sa Rusijom i Kinom, kao i sa svojim arapskim regionalno-političkim rivalima iz Zaliva - Saudijskom Arabijom i Ujedinjenim Arapskim Emiratima. Hezbolah, Iranov glavni regionalni partner, držao se po strani tokom najnovijeg konflikta između Irana i Izraela. Šiitska muslimanska grupa, koja je istovremeno i milicija i politička stranka, pokušava da odredi svoje sljedeće korake.
Hezbolah
Hezbolah je formiran 1982. godine kao odgovor na izraelsku invaziju južnog Libana - regiona koji je Izrael nastavio da okupira 18 godina. Rukovodstvo i operativne mogućnosti grupe oslabljeni su izraelskim napadima - odgovorom na Hezbolahovu raketnu kampanju protiv Izraela u podršci Gazi, nakon napada Hamasa na Izrael 7. oktobra 2023. godine. Iako Hezbolah još uvijek zadržava određeni borbeni kapacitet, Izrael tvrdi da je uništio 70 odsto arsenala grupe, uključujući rakete i projektile, što je tvrdnja koju je teško utvrditi.
Čak i da je Hezbolah bio u boljoj poziciji da pomogne Iranu, postoji pitanje motivacije. Postoji ogorčenost među nekim članovima zbog toga što se činilo da ih je Iran napustio tokom borbe sa Izraelom. Pored toga, postoji "ratni umor" među Hezbolahovim pristalicama. Oblasti pod njegovom kontrolom podnijele su glavni teret izraelskog bombardovanja Libana i mnogi ljudi izgubili su svoje domove i imovinu.
Iako Iran daje Hezbolahu slobodu u donošenju strateških odluka, blisko sarađuje sa grupom i ima uticaj na nju. Istovremeno, svejsne koliko je delikatan odnos sa Hezbolahom, iranske vlasti će najverovatnije biti suzdržane prije nego što pozovu grupu da učestvuje u njihovim sukobima.
Huti
Huti su takođe ostali po strani tokom najnovijeg sukoba između Izraela i Irana, iako su djelovali spremnije da se uključe, ako bude potrebno.
Grupa se prvi put pojavila tokom građanskog rata u Jemenu tokom 1990-ih i danas kontroliše približno jednu trećinu teritorije zemlje, uključujući prijestonicu Sanu. Huti su gađali Izrael projektilima i dronovima i pokrenuli pomorsku kampanju uznemiravanja brodova u Crvenom moru u podršci Palestinaca nakon 7. oktobra. Grupa prima određenu pomoć i podršku od Irana bez direktnog primanja naredbi od njega.
Huti su oslabljeni američkim bombardovanjem, koje je eskaliralo u martu. Iako grupa zadržava značajne kapacitete, dio njenog arsenala, uključujući oružje koje joj je omogućavalo prekogranične i precizne napade, je uništen.
Međutim, postavlja se i pitanje motivacije kod njih. Huti su lokalna grupa sa lokalnim zahtevima koja nastoji da bude prepoznata kao akter sam po sebi, a ne kao iranska marioneta. Oni sebe doživljavaju kao aktivne učesnike u borbi za Gazu - i uživaju narodnu podršku za to - ali ta podrška ne odnosi se nužno i na Iran. Huti takođe nose teret upravljanja i ekonomskih kriza koje izazivaju sve veće nezadovoljstvo u područjima pod njihovom kontrolom.
Bloomberg
Hamas
Hamas i dalje insistira na nastavku borbe protiv Izraela, ali nakon gotovo dvije godine rata, nema dovoljan kapacitet da bude pouzdana prijetnja u ime Irana. Takođe, Hamas nije tako blizak Iranu kao drugi članovi osovine otpora. Grupa - koja je kao Hezbolah i Huti klasifikovana kao teroristička organizacija od strane SAD - uživa finansiranje i vojnu pomoć od Irana, kao i finansijsku podršku od Katara, ali ne postupa uvijek po naredbama ili pozivima na uzdržanost. Odnos između Hamasa i Irana je prije taktičko udruživanje nego blisko partnerstvo.
Šiitske milicija Iraka
Iran se dugo oslanjao na šiitske milicije u Iraku poznate kao Hašd al-Šabi, ili Snage narodne mobilizacije, u borbi protiv američkog prisustva tamo. Hašd se pojavio 2014. nakon što je radikalna sunitska grupa Islamska država zauzela velike dijelove Iraka, a najviši šiitski klerik zemlje, ajatolah Ali al-Sistani, pozvao je šiite da se pridruže bezbjednosnim snagama da zajedno odgovore na prijetnju. Iako Hašd nije jedinstvena grupa - zastupljen je širok spektar stavova i odnosa - njegovi odredi dobijaju oružje, novac i njima rukovodi Iran.
Pro-iranske milicija povremeno je napadala američke snage koje su ostale u Iraku, a broje oko 2.500 vojnika. Međutim, nedavno iskustvo Hezbolaha koji je devastiran a pritom ostao bez iranske podrške služi kao opomena. Kada je Iran 23. juna uzvratio na američki napad na svoje nuklearne objekte koji se dogodio dva dana ranije, odabrao je američku bazu u Kataru kao glavni cilj, umjesto Iraka.
Nathan Laine/Bloomberg
Sirija
Sirija je, pod Asadovim režimom, postala država najbliža Iranu nakon njegove islamske revolucije 1979. godine. Asadov pad bio je iznenađenje za mnoge, uključujući i vlasti u Iranu. Oni nisu preduzeli nikakve mjere da to spriječe, već su okrenuli leđa Asadu u nadi da mogu da izgrade makar minimalne odnose sa sljedećom vladom. Međutim, novi sirijski lider, Ahmed al-Sharaa, izgleda da ima druge prioritete, uključujući jačanje veza sa SAD i njihovim saveznicima, i udvaranje arapskim zemljama Zaliva u potrazi za dividendama koje bi mu pomogle da izgradi svoju bazu podrške i prevaziđe teškoće u kontroli cijele Sirije. U nastojanju da sprovede politiku "bez problema sa susjedima", otišao je tako daleko da je jedva reagovao na izraelske napade na Siriju i dozvolio je Izraelu da koristi vazdušni prostor svoje zemlje u svojoj kampanji protiv Irana.
Arapske zemlje
Dok je Iran održavao dobre veze sa arapskim državama Zaliva Omanom i Katarom, njegovi odnosi sa Saudijskom Arabijom i UAE bili su napeti do skoro.
Posljednje dvije podržale su američkog predsjednika Donalda Trumpa u naporima da izvrši "maksimalni pritisak" na Iran tokom svog prvog mandata. Međutim, bile su razočarane što Amerika nije reagovala na napade na saudijska naftna postrojenja 2019. i na UAE 2022, koje su pripisivale Iranu. Zatim su obje počele da se zalažu za deeskalaciju sukoba sa Iranom, smatrajući da su potrebni pritisak i dijalog. UAE je 2022. obnovila odnose sa Iranom, a Saudijska Arabija sljedeće godine.
Ali ovaj mirovni gest Saudijske Arabije i UAE ima svoje granice s obzirom na to da su im dobri odnosi sa SAD, njihovim glavnim garantom bezbjednosti, takođe od vitalne važnosti. Pored toga, dio vladajuće elite obje zemlje van javnosti pozdravio izraelske napade na iranske lidere, dok su ostali bili zabrinuti zbog mogućih posljedica.
Sve u svemu, jedina podrška koju su arapske države Zaliva dale Iranu u junskom konfliktu bile su oštra osuda Izraela, pozivi za povratak miru i ponude za posredovanje.
Rusija i Kina
Svjestan sposobnosti Zapada da ga izoluje u 2010-im, Iran se okrenuo ka jačanju bližih odnosa i sa Rusijom i sa Kinom, i uspio je. Ruski vlastiti sukob sa SAD i njihovim saveznicima zbog otvorenog napada na Ukrajinu omogućio je Rusiji da se približi Iranu, koji je snabdijevao rusku vojsku dronovima za rat. Kao dio svog rivalstva sa SAD, Kina teži da se predstavi kao branilac zemalja, poput Irana, koje su u konfliktu sa drugom supersavezom.
Rusija i Kina oštro su osudile izraelske i američke napade na Iran, a Rusija je ponudila posredovanje u deeskalaciji sukoba. Ali nijedna zemlja nije ponudila Iranu opipljivu pomoć. Iako Iran ima dvadesetogodišnje strateško partnerstvo sa Rusijom i dvadesetpetogodišnji sporazum o saradnji sa Kinom, ovi aranžmani nisu formalni savezi. Zvaničnici u Rusiji, koji su već uvučeni u rat u Ukrajini, jasno su stavili do znanja da njihov sporazum sa Iranom ne uključuje obaveze uzajamne odbrane.
Kina, koja većinu svoje nafte uvozi iz Irana, zabrinuta je za energetsku bezbijednost regiona, pa ima motiv da podstiče okončanje sukoba koji bi poremetili njeno snabdijevanje i doveli do zatvaranja Ormuškog moreuza - strateškog prolaza na ušću Persijskog zaliva preko koga se odvija četvrtina svjetske trgovine naftom. Međutim, za Rusiju, glavnog izvoznika nafte, nestabilnost u regionu koja vodi višim cijenama nafte mogla bi predstavljati ekonomsku korist.
.webp){kind=icon}
Trenutno nema komentara za vijest. Ostavite prvi komentar...