Dok u Ukrajini, Gazi i susjednom Libanu bjesne ratovi, Siriju niko nije primijetio. To je postao gotovo zaboravljeni zamrznuti sukob, koji je najviše koristio režimu sirijskog predsjednika Bashara al-Assada, željnog zbližavanja s nekada neprijateljskim zemljama.
Međutim, odnos snaga u ratom razorenoj zemlji promijenio se posljednje nedjelje, kada su sirijski pobunjenici objavili da su u iznenadnoj ofanzivi ušli u sjeverni grad Alep (pod kontrolom režima), prvi put u skoro deceniji. To je jedan od najistaknutijih pobunjeničkih napada posljednjih godina u ratu, čiji destabilizujući efekti sežu daleko izvan granica zemlje.
Šta zaoštravanje sukoba znači za odnos snaga u nemirnom regionu i kako regionalne sile i Evropa, koji su posljednjih godina ukazivali na želju da se zbliže s Assadom, reaguju na sukob?
Čitaj više
Postignut dogovor o prekidu vatre na Bliskom istoku
Izrael i libanska militantna grupa Hezbolah postigli su dogovor o 60-dnevnom prekidu vatre.
27.11.2024
Ofanziva u svjetlu regionalne destabilizacije
Ofanziva saveza sirijskih pobunjenika, predvođenih islamističkom sunitskom grupom Hay'at Tahrir al-Sham (HTS), počela je odmah nakon prekida vatre, dogovora postignutog između libanskog Hezbolaha i Izraela. Izrael je svojim napadima u Libanu značajno oslabio vojnu moć Hezbolaha, koji je u jeku sirijskog rata na terenu znatno doprinio održavanju Assadovog režima na vlasti.
"Sirijski sunitski pobunjenici iskorišćavaju znatno slabljenje čitave šiitske 'Osovine otpora' ili dijelove 'šiitskog polumjeseca'", kaže Primož Šterbenc, docent Fakulteta za menadžment Univerziteta Primorska i stručnjak za Bliski istok.
Zaista, libanska grupa Hezbolah predstavlja ključni dio iranskog mozaika takozvane Osovine otpora. Šterbenc ističe da je Izrael napadom na mete u Siriji dodatno oslabio već oslabljeni sirijski režim, koji je posebno bio opterećen nedavnim dolaskom pola miliona ljudi iz Libana. Čak je i Iran, koji je značajno pomogao sirijskom režimu na vrhuncu građanskog rata, u velikoj mjeri oslabljen i uglavnom fokusiran na nove, moguće izraelske vazdušne udare, dodaje Šterbenc.
Sirijski pobunjenici su preuzeli kontrolu nad najvažnijim institucijama bez većeg otpora u Alepu, kao i nad zatvorima, aerodromom i nekoliko okolnih mjesta, navodi BBC. Prema Sirijskoj opservatoriji za ljudska prava, u sukobima je ubijeno najmanje 327 ljudi, uključujući desetine civila.
"Zaista je čudno da su snage sirijskog režima pružile tako mali otpor. Takođe, u pitanju može biti 'pospanost', zbog višegodišnjeg prekida vatre", nagađa Šterbenc. Između primirja u provinciji Idlib u martu 2020. i događaja od prošle nedjelje, borbe na liniji fronta su uglavnom prestale, s izuzetkom povremenih okršaja.
Ko je pobunjenička grupa HTSOsnovu pobunjeničke frakcije Hay'at Tahrir al-Sham čini Jabhat al-Nusra (Al Nusra Front), bivši ogranak zloglasne terorističke grupe Al Kaida, koja se prvo transformisala u Jabhat Hayat Al-Sham, ali u to vrijeme niko nije vjerovao u njeno odvajanje od Al Kaide. Zbog toga je naknadno transformisana u Hay'at Tahrir al-Sham, koji je aktivan u sjeverozapadnoj sirijskoj provinciji Idlib, ujedinjenjem velike većine pobunjeničkih grupa (radikalnijih i umjerenijih). Sadašnji komandant HTS-a Abu Mohammad al-Julani bio je emir sada ugašenog fronta Al Nusra prije nego što je prekinuo veze s Al Kaidom 2016. godine. State Department je naveo Javalanija kao "specijalno označenog globalnog teroristu'' u maju 2013, a četiri godine kasnije ponudio je nagradu od 10 miliona dolara za informacije koje su dovele do njegovog hapšenja. |
Među najznačajnijim pristalicama Assadovog režima je Iran, koji je, prema Šterbencu, "veoma oslabljen i ranjiv", pa slijedi logično pitanje može li priuštiti slanje elitnih jedinica u Siriju.
"S druge strane, doktrina o 'strateškoj dubini' je vjerovatno još uvijek prisutna barem donekle u razmišljanju Teherana, ili postavljanje odbrambene linije daleko od iranskih granica", kaže Šterbenc, koji pominje iranske najave o pokretanju novih centrifuga za obogaćivanje uranijuma.
Kako se navodi u saopštenju sirijske vlade, iranski ministar spoljnih poslova Abbas Araghchi uvjerio je sirijskog lidera tokom posjete Damasku da je Teheran spreman da podrži vladu u njenoj kontraofanzivi, prenio je Bloomberg.
Sirijski predsjednik Bashar al-Assad i ruski predsjednik Vladimir Putin / Bloomberg
Gdje je Rusija u svemu tome
Rusija je takođe ozbiljan igrač u sirijskom sukobu na strani Assada, koja je 30. septembra 2015. godine, na zahtjev režima, vojno intervenisala protiv sirijske opozicije i Islamske države. Intervencija je počela velikim vazdušnim napadima širom Sirije usmjerenim na uporišta opozicije, koje Rusija nastavlja i danas.
Međutim, zbog rata u Ukrajini, Rusija je bila prinuđena da smanji broj svojih trupa u Siriji, odrekne se kontrole nad određenom teritorijom i smanji humanitarnu pomoć. "Čak je i Rusija, inače prvi saveznik režima u Damasku poslije Irana, previše zauzeta ratom u Ukrajini", dodaje Šterbenc.
Ponovno ujedinjenje s bivšim neprijateljima
"Teško je reći da li je zaista došlo do ponovnog rasplamsavanja građanskog rata u Siriji", upozorava Šterbenc. "Ako bi se to desilo, takođe je neizvjesno kako bi postupile zemlje Zaliva."
Nedavno je Assadov režim uputio seriju poziva nekada neprijateljskim državama Zaliva i Turskoj, ukazujući na mogućnost pragmatičnog stava Damaska u vezi s iranskom Osovinom otpora. Među tim potezima najupečatljiviji su bili protjerivanje predstavnika Huta - dijela iranske Osovine otpora iz Damaska i zatvaranje jemenske ambasade samo nekoliko dana nakon izbijanja rata u Gazi, objavio je u septembru New Lines Magazine.
Krajem januara, Ujedinjeni Arapski Emirati (UAE) imenovali su ambasadora u Damasku nakon obnavljanja diplomatskih veza i ponovnog otvaranja ambasade u decembru 2018. Saudijska Arabija je već povukla niz pomirljivih poteza nakon toplog dočeka Assada na samitu Arapske lige u maju. Sada su sve zemlje Zaliva, osim Katara, obnovile diplomatske veze sa sirijskim režimom.
"Bilo bi donekle logično da zemlje Zaliva stanu na stranu sunitskih pobunjenika, ali ono što je vjerovatno važnije jeste da su se Saudijska Arabija i UAE približavali u posljednje dvije godine s Iranom i da kritikuju agresivnost Izraela prema Teheranu", navodi Šterbenc.
Smatra i da zvanični Rijad i Abu Dabi vjerovatno zbog toga neće pokušati da destabilizuju sirijski režim kao saveznika Irana, kao i zbog problema širenja kaptagona, koji je postao spas za bankrotirani Assadov režim.
Predsjednik UAE Mohammed bin Zayed Al Nahyan / Samuel Corum/Sipa/Bloomberg
Turska sjenka
Jedan od najvećih pristalica sunitskih pobunjenika protiv režima je Turska. Ankara je postala ključni saveznik Slobodne sirijske armije i opozicionih političkih tijela koja su našla utočište na njenoj teritoriji. Cilj Turske je bio da sruši Assadov režim i uspostavi prijateljsku vladu u Damasku. Međutim, pažnja Turske se pomjerala tokom dugog sukoba.
Porast kurdskih boraca i kurdskog autonomnog regiona u sjeveroistočnoj Siriji, poznatog kao Rojava, postao je glavna briga za Ankaru zbog njene velike kurdske manjine i separatističkih tendencija unutar njenih granica. Da bi spriječila jačanje kurdskog uticaja, izvela je nekoliko vojnih operacija za stvaranje "sigurnosnog pojasa" duž južne granice.
"Sirijski Kurdi, koji kontrolišu bukvalno svu teritoriju Sirije sjeveroistočno od rijeke Eufrat, uključujući naftna polja, vrlo vjerovatno imaju sopstvenu računicu i neće se (bar zasad) pridružiti većim sirijskim sunitskim pobunjenicima", ističe Šterbenc. Napominje i da će situacija dosta zavisiti od političara SAD-a ili nove Trumpove administracije.
"Tokom svog prvog mandata, Donald Trump je želio da povuče američke trupe iz sjeveroistočne Sirije, koje u suštini štite sirijske Kurde. Ako Trump pokuša da udovolji proizraelskom lobiju u SAD-u, mogao bi da pojača antirežimsku akciju SAD-a, uključujući i Kurde. Ako stavi pritisak na Kinu u prvi plan, malo je vjerovatno da će eskalirati rat u Siriji, kako ne bi trošio energiju potrebnu da se takmiči s Pekingom", dodaje.
Turska je takođe postala utočište za milione sirijskih izbjeglica tokom rata, što je opteretilo njenu ekonomiju i unutrašnje političko stanje. U međuvremenu, nastojala je da održi uticaj u Siriji - održavajući prisustvo u regionu Idliba, gdje je intervenisala da zaštiti pobunjenike i spriječi napredovanje režimskih snaga.
"Prerano je suditi da li se građanski rat ponovo zahuktava", napominje Šterbenc. "Protiv toga govori i ekonomska slabost Turske, najvažnijeg saveznika grupe Hay'at Tahrir al-Sham, koja snabdijeva strujom provinciju Idlib. Pošto je Turskoj takođe potrebna finansijska pomoć zalivskih država, moraće da uzme u obzir njihovu nevoljnost da dalje destabilizuju Bliski istok."
Međutim, spoljnopolitički stav Ankare sada teži tome da normalizuje odnose s Damaskom, što je u skladu s njenom širom politikom rješavanja sporova s bivšim regionalnim rivalima. To je drastičan zaokret u njenoj spoljnoj politici.
Posljednjih mjeseci i sirijski i turski predsjednik jasno su izrazili svoje želje za obnavljanjem odnosa, iako još nije postignut značajan napredak. U julu je turski predsjednik Recep Tayyip Erdoğan pozvao svog sirijskog kolegu da posjeti Tursku i popravi odnose. Assad se u avgustu obratio javnosti u sirijskom parlamentu, objašnjavajući svoje razloge za ponovno angažovanje u odnosima s Turskom, uprkos njenoj vodećoj ulozi u naporima da se sruši njegov režim.
Bloomberg
Kakva je evropska strateška računica
Italijanski ministar spoljnih poslova Antonio Tajani i njegov austrijski kolega Alexander Schallenberg ljetos su pozvali na promjenu evropske strategije prema Siriji, posebno kada je riječ o normalizaciji odnosa s Assadovim režimom, prenio je DW.
Pridružilo im se još šest evropskih zemalja, među kojima je i Slovenija, koja se suočava s pritiskom da preduzme mjere protiv sve većeg priliva migranata u Evropu. Želja ovih zemalja da normalizuju odnose s Assadom zasniva se na olakšavanju povratka sirijskih izbjeglica i smanjenju pritiska na Evropu.
"Evropa će vjerovatno učiniti sve da spriječi nove talase izbjeglica iz Sirije. U tom smislu može se očekivati da će pokušati da utiče na Tursku da ne podrži ofanzivu sirijskih sunitskih pobunjenika", kaže Šterbenc.
Lideri osam evropskih zemalja su u zajedničkom pismu predložili uspostavljanje pozicije izaslanika EU i Sirije, koji bi bio zadužen za ponovno uspostavljanje sirijskog ambasadora u Briselu i određivanje deset tzv. "bezbijednih oblasti" pod kontrolom sirijske vlade, gdje bi sirijski migranti u Evropi mogli da se vrate. EU će morati da pruži ekonomsku pomoć sirijskom režimu u određenoj mjeri kako bi mogao da obuzda talase izbjeglica, a isto važi i za evropsku pomoć Turskoj, zaključuje Šterbenc.
.webp){kind=icon}