Evropska unija je definitivno na raskršću, kao uostalom i čitav svijet, bez pretjerivanja. Iznuđeni postepeni prekid ekonomske međuzavisnosti EU i Rusije čini promjenu ekonomske strategije Evrope, ali i restrukturiranje političkih odnosa unutar nje, neminovnim. Velika ideja ujedinjene Evrope uvijek se u praksi kretala, poput klatna, od koncerta njenih država članica do koncepta maksimizacije interesa pojedinačnih nacionalnih država.
Glavno pitanje - šta predstavlja ideja ujedinjene Evrope
Pitanje na koje će predstojeći period odgovoriti uopšte nije suštinski povezano sa cijenama u sektoru energetike, principima formiranja cijena na tržištu energenata, debata o potrebi više ili manje intervencija od strane evropskih regulatornih tijela, odgovor treba tražiti na pitanje šta predstavlja ideja ujedinjene Evrope? Da li je to klub država koje pokušavaju da optimizuju sopstveni interes objedinjavanjem u jedan blok ili i taj blok posjeduje opšti dugoročni interes koji nadmašuje kratkotrajne interese pojedinačnih država članica, povezane sa njihovim izbornim ciklusima? To je i civilizacijsko, i političko, i ekonomsko, i bezbjednosno pitanje.
Bloomberg
Primjera radi, Orbanova Mađarska je već odgovorila na postavljeno pitanje potpisivanjem novog ugovora za nabavku gasa od ruske državne korporacije Gazprom. Orbanova Mađarska je ono što se u ekonomiji zove "free rider", slobodni jahač, država koja iskorišćava prednosti koje joj članstvo u EU donosi, ali koja teži da gdje god je to moguće izbjegne svaku odgovornost, svaki trošak po sebe. Velika Britanija se dugo vremena vodila sličnom logikom prije nego što je organizovan Bregzit, a mnogi protivnici Bregzita su upravo isticali mogućnost produžavanja egoističnog ponašanja Velike Britanije unutar EU, što joj je donosilo više koristi nego štete. U tom smislu, Bregzit je svakako pozitivan čin, jer u objedinjenom bloku "slobodni jahači" samo slabe koheziju i opstruišu procese odlučivanja.
Međutim, EU se suočavala i sa krizom solidarnosti, prečesto su glavni nosioci odgovornosti, pokretači čitavog bloka - Njemačka i Francuska, postavljali sebe iznad ne samo drugih članica, naročito južnih i istočnih, nego i iznad bloka kao takvog. Javnost dobro pamti kakvoj je birokratskoj torturi bila podvrgnuta Grčka, zbog svoje neodgovorne fiskalne politike (uzgred budi rečeno Italija nikada nije bila daleko od nje, pa nije podjednako loše tretirana), dok sada Njemačka poziva na solidarnost i preraspodelu gasnih rezervi, kako bi ona sama što bezbolnije prebrodila sljedeću zimu. Premijer Španije, Pedro Sančez, nedavno je u razgovoru sa kancelarom Njemačke, Olafom Šolcem, obećao pomoć svom sjevernom savezniku u gasnom ratu koji Rusija vodi protiv Centralne Evrope. Španija ima velike kapacitete za prijem tečnog gasa, ali treba izgraditi dodatnu infrastrukturu da bi isti mogao da se transferira Francuskoj i Njemačkoj. Bez obzira na to, ovo je veoma važna poruka jedne južne evropske države Njemačkoj, koja nije slala takve poruke Jugu u ranijim krizama koje su nju samu manje pogađale.
Njemačka u procjepu između "slobodnih jahača" i agresivne Nove Evrope
Svaka kriza donosi ne samo velike rizike, već i nove mogućnosti i neminovne promjene. U tom pogledu, centar iniciranja odluka kako u procesu uvođenja sankcija protiv Rusije zbog započinjanja rata protiv Ukrajine, tako i u procesu istupanja iz zamke energetske zavisnosti od ekspanzivno nastrojenog Kremlja, jesu države tzv. Nove Evrope, to jest postkomunističke zemlje koje su se docnije pridružile EU. Ovom novom jezgru Evropske unije, koje čine Estonija, Letonija, Litvanija, Češka i Slovačka pridružile su se i nordijske zemlje, među kojima svakako prednjači buduća nova članica NATO - Finska. Na taj način se Njemačka našla u procjepu između "slobodnih jahača", kojih je trenutno mali broj, ali koji svejedno raspolažu pravom veta pri donošenju ključnih odluka potrebnih za funkcionisanje, pa i za opstanak samog bloka, i agresivnije nastrojene Nove Evrope, koja želi što brži prekid ekonomskih odnosa sa putinskom Rusijom.
Bloomberg Mercury
Za Njemačku je to bolan, ali neizbježan proces, koji će svakako indukovati preusmjeravanje njenog proizvodnog sektora, što u kratkoročnom periodu znači i kontrakciju ekonomije. Otuda i, za njemačke prilike, revolucionarna foto-sesija kancelara Šolca sa vojnom tehnikom Bundesvera, otuda i veoma odlučan govor, još samo da bude potkrepljen djelovanjem, u kome je postulirao dvije veoma bitne stvari - prva, EU se mora širiti na istok, uključujući i Balkan; druga, princip jednoglasnosti pri donošenju ključnih rješenja treba da bude zamijenjen voljom kvalifikovane većine članica.
U međuvremenu je najavljen i sastanak za regulisanje krizne situacije na tržištu električne energije za 9. septembar. U danima koji su prethodili odluci da se sazove vanredni sastanak na najvišem nivou EU, projekcije cijene struje na tržištu električne energije za iduću godinu obarale su dosadašnje rekorde. Čim je sastanak najavljen pomenute kratkoročne cijene na tržištu su se doslovce prepolovile, i to u toku jednog dana. Jasno je da geopolitički pritisci i rizici, kao i strahovi koji iz njih proizilaze, stvaraju idealne okolnosti za cjenovne špekulacije na tržištu električne energije. Ipak, ne treba to razumjeti kao da nikakvih problema nema i da je u pitanju samo pohlepa trejdera kratkoročnim aktivima na berzi. Postoje realni strukturalni problemi koji proizilaze iz smanjenog dostupa energentima kojima se evropski blok mora pozabaviti.
Rješenje za rast cijena struje - intervencije ili bolji tržišni uslovi
Jedan korpus pitanja tiče se privremenog zamrzavanja zelene politike i okretanja nuklearnoj energiji, pa i onoj koja se bazira na uglju. Ideali zelene agende 21. vijeka ne korespondiraju sa Evropom u kojoj bukti ozbiljan rat tipa 20. vijeka. U ovaj korpus takođe spada i pitanje preraspodjele rezervi energenata, očigledno da su neke države više, a neke manje pripremljene za sljedeću zimu, mada je već do 1. septembra EU dostigla 80 odsto gasnih rezervi i to ispred planiranog roka. Njemačka ima veliki politički problem da se odrekne strategije isključivanja atomskih centrala koju je uvela još Angela Merkel, dok će po pitanju preraspodjele glavna prepreka biti Orbanova Mađarska.
Bloomberg
Drugi korpus pitanja bavi se problemima standarda građana, koji je pod udarom rasta cijena energenata, pa i struje. Iako industrija ima prioritet, evropski blok će morati da iznađe rješenje koje će predstojeću zimu učiniti što bezbolnijim za svoje građane. To već nije pitanje floskula, već konkretnih instrumenata koji moraju biti primjenjeni kako bi se spriječilo divljanje cijena struje, ali ujedno i smanjila potrošnja iste, za šta građani moraju biti stimulisani. Jedan konkretan prijedlog Stare Evrope jeste odvezivanje cijene struje od cijena prirodnog gasa, što može donijeti benefite građanima najrazvijenijih evropskih zemalja koji struju dobijaju i iz obnovljivih izvora (uključujući i atomske centrale). To, međutim, ne rješava probleme manje razvijenih dijelova EU. Južne države traže drastičnije mjere - stvaranje dva odvojena tržišta energenata, jednog za gas, drugog za struju, ali su se zasad ograničile na primjenu subvencija.
Ovi prijedlozi se kose sa logikom slobodnog tržišta, faktički, države Stare Evrope, predvođene Njemačkom, pribjegle su državnoj, ili u ovom slučaju blokovskoj, intervenciji što signalizira ozbiljnu promjenu ekonomsko-političke paradigme u EU. Rat koji se vodi u Ukrajini prati metode 20. vijeka, ali i evropski ekonomski odgovor na njega će izgleda poći istim putem - unazad, dalje od globalne ekonomije i principa slobodnog tržišta. Neki ekonomski stručnjaci, pak, tvrde da ograničavanje cijena i subvencionisanje daje kratkoročni efekat, a da EU treba primarno da se fokusira na ponudu i potražnju, na izgradnju funkcionalnijeg blokovskog tržišta energenata. Budući da su političari prije svega odgovorni pred svojim biračkim tijelom, nije čudno da su na prvi mah posegli za intervencijom na tržištu - efekti takvih mjera su brži i vidljiviji. Možda je riješenje upravo primjena mjera intervencije, ali privremeno, dok se ujedno izgrađuje neophodna energetska infrastruktura koja treba da služi cijeloj EU, a zatim da se ponovo uvede liberalizacija tržišta.
Ovaj komentar nužno ne odražava mišljenje i stavove uredništva Bloomberg Adria i njenih vlasnika.
.webp){kind=icon}
